Uzależnienia behawioralne – skąd się biorą?

Mówiąc dziś o uzależnieniach nie mamy już na myśli tylko substancji psychoaktywnych: narkotyków, leków czy alkoholu. Terminologia ta rozszerzona została również o uzależnienia behawioralne, które wiążą się z nałogowym wykonywaniem pewnych czynności.

Uzależnienie behawioralne polega na tym, że komuś trudno jest się powstrzymać od wykonywania pewnej czynności. Chwilowo przynosi to odstresowanie, relaks, przyjemne odczucia, jednak w rzeczywistości niesie szkodliwe dla zdrowia i psychiki skutki. Uzależnienie behawioralne sprawia, że tracimy kontrolę nad pewnymi zachowaniami. Mogą one dotyczyć korzystania z internetu, komputera, robienia zakupów, uprawiania seksu czy hazardu. Zaspokajamy w ten sposób nasze potrzeby, lecz z czasem panowanie nad nimi wymyka nam się spod kontroli. Po pozytywnych odczuciach przychodzi wstyd, złość na samego siebie, wyrzuty sumienia, obwinianie samego siebie.

Z jakimi uzależnieniami behawioralnymi mamy dziś najczęściej do czynienia? Są to m.in.:

• uzależnienie od gier hazardowych,
• seksoholizm,
• pracoholizm,
• zakupoholizm – uzależnienie od robienia zakupów,
• tanoreksja – uzależnienie od opalania się, głównie w solarium,
• ortoreksja – zbytnia koncentracja na zdrowym jedzeniu,
• bigoreksja – przesadne dbanie o własną sylwetkę poprzez nadmierne wykonywanie ćwiczeń fizycznych, przyjmowanie sterydów, dietę wysokobiałkową,
• alkoreksja – utrzymywanie szczupłej sylwetki poprzez picie alkoholu zamiast stosowania odpowiedniej diety,
• uzależnienie od zabiegów medycy estetycznej – przede wszystkim ostrzykiwania botoksem,
• uzależnienie od chirurgii plastycznej – odsysania tłuszczu, korekty twarzy itp.

Wspólny mianownik

Co łączy uzależnienia od substancji psychoaktywnych z uzależnieniami behawioralnymi? Wspólnym mianownikiem są tu:

• silne pragnienie lub przymus, aby podjąć określoną czynność,
• trudności w kontrolowaniu uzależniającego zachowania,
• fizjologiczne objawy odstawienia – pojawiające się, gdy dana czynność zostaje przerwana lub ograniczona,
• zwiększona tolerancja – aby uzyskiwać określony efekt nasila się częstotliwość nałogowego zachowania,
• maleje zainteresowanie alternatywnymi źródłami przyjemności,
• pomimo wiedzy o szkodliwości i skutkach danego zachowania, jest ono kontynuowane.

Gdzie szukać przyczyny?

Jakie jest źródło zachowań kompulsywnych? To zazwyczaj skutek różnorodnych czynników biologicznych, społecznych i psychologicznych.

• uwarunkowania biologiczne – uzależnienie behawioralne jest efektem zaburzenia równowagi pomiędzy układem nagrody (układ dopaminergiczny) i układu kary (układ serotoninergiczny), które występują w mózgu. W przypadku osób uzależnionych maleje aktywność drugiego z nich, a wzrasta rola pierwszego. Dane zachowanie jest więc natychmiastową gratyfikacją. Rośnie poziom m.in. dopaminy, endorfiny, serotoniny. Osoba uzależniona odczuwa więc przyjemność, złagodzenie dotychczasowego napięcia.

• uwarunkowania społeczno-psychologiczne – zmiany cywilizacyjne, rosnące tempo życia, konsumpcyjne podejście do życia pociągają za sobą często stres i negatywne emocje, a w konsekwencji nieradzenie sobie z nimi. Za tym idzie więc często ucieczka w alkohol, narkotyki czy inne uzależnienia. Pewne zachowania wynosimy również z rodziny. Wpływ na nasze podejście do używek czy zachowań ma także jej struktura, panująca atmosfera, wychowanie i sposób nagradzania. W zachowania behawioralne czy inne nałogi częściej popadają osoby, które pochodzą z rodzin rozbitych, ubogich, w których doświadczyły przemocy, śmierci, choroby kogoś bliskiego, czy też w których czuły się odrzucone albo rodzice zbyt wielką wagę przywiązywali do wartości materialnych oraz pieniędzy. Rekompensaty negatywnych uczuć szukają więc w używkach czy innych nałogach. To również często alternatywa dla tych, którzy mają problem z własną tożsamością, czują się samotni, sfrustrowani, mają niską samoocenę i problemy w radzeniu sobie z negatywnymi emocjami, trudności w relacjach z innymi ludźmi, wysoki poziom lęku, są nieśmiali, wykazują neurotyczność. Dla niektórych osób zachowania behawioralne stają się sposobem na życie.

Z badan wynika, że zakupoholizm i jedzenioholizm częściej przypisywany jest kobietom, a uzależnienie od internetu czy hazardu to bardziej domena mężczyzn. Tym przykładom zachowań sprzyja młody wiek – w wielu przypadkach początki nałogu kształtują się już przed 10. rokiem życia w związku z dużym dostępem np. do internetu i jego zasobów.

Negatywne skutki zdrowotne i psychiczno-społeczne

Uzależnienia behawioralne, podobnie jak od substancji psychoaktywnych, niosą za sobą konsekwencje fizyczne i psychiczno-społeczne.

Skutki fizyczne to m.in.

• zawroty głowy,
• tiki nerwowe,
• ból nadgarstka,
• problemy żołądkowe,
• zespół przewlekłego zmęczenia.

Skutki psychiczne to np.:

• problemy ze snem,
• uczucie irytacji, rozdrażnienie,
• zaniżona samoocena,
• trudności z koncentracją,
• mniejsza satysfakcja z życia.

Skutki społeczne to m.in.:

• zaniedbywanie kontaktów z innymi ludźmi lub izolowanie się od nich,
• zawężenie lub brak innych zainteresowań,
• pogorszenie relacji z rodziną,
• rozpad rodziny – ofiarami uzależnienia stają się więc często też małżonkowie i dzieci.

Zachowania behawioralne nie od razu muszą być postrzegane jako negatywne zjawisko. To źródło przede wszystkim czerpania przyjemności i radości, które pozwala nam też uwolnić się od stresu czy napięcia. Gdy jednak za bardzo zaczynamy się angażować się w ich wykonywanie, to wówczas powinna nam się zapalić czerwona lampka.

The post Uzależnienia behawioralne – skąd się biorą?  appeared first on Blog dla pacjentów.