Witam Państwa na portalu. Czy psychologiczna zasada sprzeczności została obalona w szeroko pojęte

Zastanawia mnie cel tego pytania. Czy jest Pan/Pani studentem psychologii lub psychoterapeutom szukającym jakiś ogólnych teorii czy też szuka Pan/Pani odpowiedzi na pytanie co jest źródłem Pana/Pani problemów. Jeśli to ten drugi przypadek to zapewniam, że zadawania tu takich pytań do niczego nie prowadzi.

Witam na portalu! Zasada sprzeczności (znana również jako zasada niespójności poznawczej, ang. cognitive dissonance) została wprowadzona przez psychologa Leona Festingera w 1957 roku. Zakłada ona, że ludzie dążą do wewnętrznej zgodności między swoimi przekonaniami, postawami i zachowaniami. Kiedy doświadczają sprzeczności (dysonansu) między nimi, odczuwają dyskomfort psychiczny, który motywuje ich do zmiany jednego z elementów, aby przywrócić harmonię.
Aktualność zasady sprzeczności w psychologii

Zasada ta nie została obalona, ale z biegiem czasu zyskała szersze rozwinięcie i zmodyfikowano jej interpretację. Współczesne badania potwierdzają jej ważność, jednak zwrócono uwagę na różne dodatkowe czynniki, które wpływają na to, jak ludzie radzą sobie z dysonansem. Zasada sprzeczności jest kluczowa dla zrozumienia, dlaczego ludzie dokonują zmian w swoich przekonaniach, kiedy ich zachowanie lub rzeczywistość im przeczy.
Badania nad sprzecznością poznawczą

Aronson (1992) rozszerzył teorię Festingera, sugerując, że dysonans poznawczy jest najbardziej intensywny, kiedy dotyczy wartości centralnych dla naszej tożsamości. Dlatego osoby bardziej zaangażowane emocjonalnie w swoje przekonania i wartości doświadczają silniejszego dysonansu, kiedy pojawiają się z nimi sprzeczności.
Elliot i Devine (1994) przeprowadzili badania pokazujące, że dysonans poznawczy może prowadzić do zmiany przekonań, ale tylko wtedy, gdy jednostka jest świadoma dysonansu i jest wystarczająco zmotywowana, by go zmniejszyć.
Frey i Rosch (1984) badali strategie unikania dysonansu, co pokazało, że ludzie często unikają informacji, które mogłyby zwiększać dysonans (np. selektywne unikanie mediów czy opinii sprzecznych z ich przekonaniami).

Zastosowania kliniczne i depresja

Zaburzenia depresyjne mogą prowadzić do specyficznego rodzaju sprzeczności, zwanego dysonansem emocjonalnym. Polega on na tym, że osoba z depresją może odczuwać rozbieżność między tym, co czuje (np. smutek, apatia), a tym, co „powinna” czuć w odpowiedzi na pozytywne bodźce.
Konsekwencje kliniczne:

Intensyfikacja negatywnych przekonań: U osób z depresją sprzeczność między negatywnymi przekonaniami a rzeczywistością może prowadzić do pogłębiania negatywnej narracji o sobie. Na przykład ktoś może odczuwać dysonans, gdy widzi pozytywne wyniki swoich działań, ale nadal postrzega siebie jako "bezwartościowego". Te sprzeczności mogą nasilać objawy depresji.

Mechanizmy obronne: Osoby inteligentne mogą być bardziej skłonne do racjonalizacji i tłumienia dysonansu, co może prowadzić do unikania zmian w destrukcyjnych przekonaniach. Mogą znajdować intelektualne wyjaśnienia dla swojego stanu emocjonalnego, co utrudnia leczenie i utrzymuje negatywny cykl myślowy.

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT): Terapia ta opiera się w dużej mierze na pracy nad sprzecznościami poznawczymi. Terapeuta pomaga pacjentowi zidentyfikować niespójności między myślami a rzeczywistością i wprowadza strategie, które pomagają zmienić negatywne schematy myślowe. Pacjenci z depresją mogą doświadczać silnego dysonansu między swoimi negatywnymi przekonaniami a dowodami zewnętrznymi (np. otrzymują pozytywne opinie od innych, ale nadal widzą siebie w negatywnym świetle).

Uwaga na autokrytycyzm: Osoby z depresją mogą być bardziej podatne na surową samokrytykę, co może nasilać dysonans poznawczy. Zwiększanie świadomości sprzeczności między rzeczywistością a negatywnymi przekonaniami o sobie może być kluczowym elementem terapii.

Namiary badawcze

Oto kilka kluczowych badań dotyczących sprzeczności poznawczej, które mogą mieć znaczenie kliniczne:

Festinger, L. (1957). A Theory of Cognitive Dissonance: Książka ta przedstawia podstawową teorię dysonansu poznawczego i jest punktem wyjścia dla wszystkich badań w tym obszarze.
Elliot, A.J., & Devine, P.G. (1994). "On the motivational nature of cognitive dissonance: Dissonance as psychological discomfort." Journal of Personality and Social Psychology, 67(3), 382-394.
Harmon-Jones, E., & Mills, J. (Eds.). (2019). Cognitive dissonance: Reexamining a pivotal theory in psychology. Washington, DC: American Psychological Association.



Zasada sprzeczności nie została obalona, ale ewoluowała w psychologii, zyskując nowe interpretacje i szersze zastosowania. W kontekście depresji dysonans poznawczy może być istotnym elementem, który wpływa na negatywne myślenie i samopostrzeganie pacjentów. Terapie, które pomagają redukować sprzeczności między przekonaniami a rzeczywistością (jak CBT), mogą być szczególnie pomocne w leczeniu depresji.