Dobry psychoterapeuta czyli jaki? I jak go znaleźć?

Wiele osób rozważających podjęcie psychoterapii zastanawia się w jaki sposób znaleźć dobrego specjalistę. W sieci znaleźć można niezliczoną liczbę osób oferujących pomoc w obszarze zdrowia psychicznego – jak jednak znaleźć tego odpowiedniego?

Poszukiwanie należy przede wszystkim rozpocząć od określenia tego, kogo szukamy, ponieważ psycholog, psychoterapeuta i psychiatra to trzy różne zawody, które są niestety nadal powszechnie mylone.

Psycholog jest absolwentem 5 letnich studiów magisterskich na kierunku psychologia (mgr psychologii). Na studiach poznaje teorie psychologiczne opisujące funkcjonowanie psychiczne człowieka (teorie osobowości, różnic indywidualnych, teorie emocji i motywacji i in.). Dodatkowo jest upoważniony do przeprowadzania testów psychologicznych, które pomagają w diagnozie psychologicznej. Doświadczony psycholog najczęściej udziela pomocy w następujących obszarach: diagnoza i wsparcie psychologiczne, poradnictwo rodzinne, psychoedukacja, warsztaty i szkolenia, interwencja kryzysowa. Należy jednak pamiętać, że nie każdy psycholog zostaje psychoterapeutą, a wtedy nie powinien prowadzić profesjonalnej psychoterapii.

Psychiatra z kolei to lekarz medycyny, który ukończył specjalizację z psychiatrii. Psychiatra koncentruje się zazwyczaj na diagnozie opisowej – przygląda się przede wszystkim objawom oraz czy istnieją organiczne przyczyny zaburzeń (uszkodzenia mózgu, zaburzenia gospodarki hormonalnej). Lekarz psychiatra jest upoważniony do przepisywania środków farmakologicznych (stosuje leki). Po raz kolejny należy jednak zaznaczyć, że stosunkowo nieliczni psychiatrzy zostają dodatkowo psychoterapeutami.

Psychoterapeuta jest osobą posiadającą wyższe wykształcenie (tytuł mgr lub lek. med.), która dodatkowo ukończyła profesjonalne (co najmniej 4 letnie) szkolenie z psychoterapii. Psychoterapeutami często zostają psycholodzy, czasem psychiatrzy, ale nie tylko. Wśród nich można spotkać również absolwentów pedagogiki, socjologii, pracy socjalnej. Doświadczony psychoterapeuta zna zasady funkcjonowania psychologicznego człowieka, mechanizmy obronne stosowane przez ludzi, jednostki chorobowe, zaburzenia psychiczne. W trakcie szkolenia psychoterapeuci przechodzą własną terapię w celu poznania siebie oraz odbywają staż kliniczny w szpitalu psychiatrycznym lub innym ośrodku zajmującym się zdrowiem psychicznym. Psychoterapeuci kształcą się w różnych szkołach (tzw. modalnościach): psychoterapia psychodynamiczna, psychoterapia behawioralno – poznawcza, psychoterapia systemowa, psychoterapia integratywna i in., oraz specjalizują się w różnych typach pomocy: psychoterapia indywidualna, psychoterapia par i małżeństw, psychoterapia dzieci i młodzieży, psychoterapia grupowa, psychoterapia rodzinna i in. Psychoterapeuta stawiając diagnozę koncentruje się w mniejszym stopniu na zewnętrznych objawach (chociaż one również go interesują), a w zdecydowanie większym zakresie interesują go hipotetyczne przyczyny dolegliwości (wewnętrzne konflikty, niekorzystne wzorce myślenia, zaburzenia osobowości). Należy więc pamiętać, że wyłącznie psychoterapeuci mogą prowadzić profesjonalne procesy terapeutyczne. Psychoterapia jest jedną z podstawowych form leczenia w zaburzeniach zdrowia i jest skuteczna, aż u 50-60% pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej, a dodatkowo jej koszt jest znacznie mniejszy dla NFZ niż leczenie farmakologiczne.

Niestety obecnie łatwo zagubić się w najróżniejszych ofertach i czasem nie sposób odróżnić osoby oferujące profesjonalną psychoterapię mogącą doprowadzić do zdrowia, od osób prowadzących zwykły biznes mający na celu zarobienie jak największej ilości pieniędzy. Wiele ośrodków „medycyny naturalnej”, „alternatywnej”, „bioenergoterapii”, „rozwoju duchowego”, które deklarują prowadzenie psychoterapii finansowo ma się świetnie – znacznie lepiej niż profesjonalne placówki. W takiej sytuacji niezwykle ważna jest wiedza pacjenta na temat tego, jakie formy pomocy są rzeczywiście skuteczne i kto może prowadzić leczenie, a kto na pewno nie. W przypadku psychoterapii dodatkową trudność sprawia bardzo szeroka oferta jaką oferują poszczególne podejścia. Czy lepiej rozpocząć leczenie w gabinecie psychoterapeuty „psychodynamicznego”, „poznawczo-behawioralnego”, „humanistycznego”? A może skorzystać z terapii „Ericksonowskiej” lub „Gestalt”? Jeśli istnieje tylu specjalistów, a dodatkowo psychoterapeuci pracują w tak różnych podejściach, to w jaki sposób znaleźć tego dla siebie?

Aby pomóc w odpowiedzi na to pytanie, warto rozważyć trzy poniższe obszary:

Wymagania obiektywne (formalne):

• ukończone 5 letnie studia magisterskie (zazwyczaj na kierunku psychologia chociaż nie zawsze).
• ukończone minimum 4 letnie profesjonalne szkolenie z zakresu psychoterapii. Również osoby będące w trakcie szkolenia z psychoterapii mogą prowadzić procesy psychoterapeutyczne,  ponieważ są pod opieką superwizorów szkoleniowych, co przyczynia się do wysokiej jakości ich pracy.
• posiadanie certyfikatu psychoterapeuty. Certyfikaty tego typu wydawane są przez niezależne instytucje (towarzystwa): np. Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Polskie Towarzystwo Psychiatryczne, Polskie Towarzystwo Psychoterapii Psychodynamicznej i in. Potwierdzają one, że dany terapeuta ukończył specjalistyczne szkolenie, przeszedł własną terapię i przez kilka lat pracował pod okiem superwizora po czym zdał egzamin certyfikacyjny. Jednak podobnie jak w powyższym punkcie, również terapeuci w trakcie szkolenia – ubiegający się o certyfikat psychoterapeuty mogą być bardzo skuteczni w leczeniu. Istnieją nawet badania zgodnie z którymi, młodzi terapeuci pracujący z dużym entuzjazmem osiągali nawet lepsze wyniki niż ich bardziej doświadczeni koledzy. Dlatego najważniejsze jest, by sprawdzić czy dany psychoterapeuta posiada certyfikat lub czy jest w trakcie certyfikacji.
• regularna superwizja indywidualna i/lub grupowa. Każdy psychoterapeuta powinien poddawać swoją pracę superwizji czyli nadzorowi merytorycznemu innego doświadczonego terapeuty. Podczas tych spotkań psychoterapeuta omawia swoją pracę dotyczącą konkretnego pacjenta z superwizorem, który zawraca uwagę na to, co się dzieje w ich relacji, na co należy zwrócić uwagę, czego nie dostrzega terapeuta itd. Podczas superwizji grupowej, kilku innych psychoterapeutów przysłuchuje się historii pracy z danym pacjentem i zwraca uwagę na obszary, których sam terapeuta nie dostrzega. Superwizja jest więc niezwykle istotna – pełni funkcję szkoleniową, kontrolną, poszerza perspektywę, pomaga radzić sobie z trudnymi emocjami terapeuty, co przeciwdziała wypaleniu zawodowemu. Terapeuci którzy nie korzystają z superwizji, są znacznie bardziej narażeni na błędy.
• przynależność do instytucji zrzeszającej psychoterapeutów. Są to zazwyczaj stowarzyszenia psychoterapeutyczne, które organizują liczne szkolenia oraz konferencje dzięki czemu mamy większą pewność, że terapeuta z którego usług chcemy skorzystać ciągle się rozwija a jednocześnie jego praca jest w pewien sposób nadzorowana.
• stosowanie podejścia teoretycznego i metod posiadających udowodnioną naukowo skuteczność – obecnie są to podejścia psychodynamiczne, systemowe, poznawczo-behawioralne, humanistyczne oraz integratywne.
• informacja dla pacjenta o podejściu w jakim pracuje terapeuta, wyjaśnienie w skrócie na czym polega psychoterapia w danym podejściu, czy jest to terapia długo czy krótkoterminowa, ustalenie settingu – kontraktu terapeutycznego i celów terapii.

Wymagania subiektywne (nieformalne):

• przed pierwszym spotkaniem warto sobie odpowiedzieć na pytanie, czy chcę pracować z kobietą czy z mężczyzną, osobą starszą czy młodszą, bardziej dyrektywną (dająca wskazówki) czy niedyrektywną. Jeśli już odpowiemy sobie na te pytania, dobrze się zastanowić dlaczego właśnie z takim terapeutą chcę pracować – a może korzystniej, chociaż trudniej, będzie pracować z kimś o przeciwnych cechach?
• dobry kontakt – należy sobie odpowiedzieć na pytanie czy psychoterapeuta z którym się spotykam i z którym zamierzam rozpocząć proces psychoterapii budzi moją sympatię i zaufanie. Czy widzę jego zaangażowanie i empatię? Czy czuję się dobrze w jego towarzystwie i będę mógł się przed nim otworzyć? Oczywiście, żeby się tego dowiedzieć musimy się umówić na pierwsze spotkanie a nawet kilka spotkań. Po takim czasie wiemy już zazwyczaj czy do siebie pasujemy. Warto w tym miejscu podkreślić, że sposób w jaki postrzegamy terapeutę może się okresowo zmieniać. Jest to związane z procesami przeniesienia i trudnymi obszarami poruszanymi  w terapii. Jako, że często w trakcie terapii trudne doświadczenia z przeszłości „odgrywają” się w relacji terapeutycznej – psychoterapeuta może być doświadczany na różne sposoby – zgodnie z wzorcem przeniesieniowym. Świadomość tego faktu jest istotna aby w trudnym momencie, kiedy chcemy zrezygnować ze spotkań,  omawiać nasze trudności z terapeutą i szczerze przyglądać się swoim reakcjom, zanim podejmiemy decyzję o przedwczesnym przerwaniu terapii.
• uwaga terapeuty – czy psychoterapeuta z którym pracuję pozwala mi się wypowiadać w swobodny sposób, czy zbyt często nie wysuwa wniosków z którymi tak na prawdę się nie zgadzam.
• poczucie akceptacji – czy czuję się przez niego bezwarunkowo akceptowany, czy aby zbyt często nie mówi mi jak żyć zgodnie ze swoimi przekonaniami?
• przewidywalność psychoterapeuty – czy terapeuta przestrzega postanowień settingu (kontraktu) – czy pojawia się na sesjach czy odwołuje co drugie spotkanie, czy jest punktualny czy prawie zawsze się spóźnia?

Wymagania organizacyjne:

• zespół psychoterapeutyczny – czy terapeuta pracuje sam czy w zespole psychoterapeutycznym. Warto korzystać z pomocy ośrodków w których współpracuje ze sobą cały zespół specjalistów: psychoterapeutów różnych podejść, psychologów i psychiatrów. Po pierwsze terapeuta pracujący w zespole może nas zawsze skierować do innej osoby, która specjalizuje się w naszej problematyce. Po drugie w ośrodku można liczyć na wzajemną pomoc i wsparcie. W trudnych sytuacjach zawsze można się poradzić w jaki sposób pracować z danym pacjentem. Zespół stanowi również pewną funkcję kontrolną, każdy ośrodek sprawdza na jakim poziomie prowadzona jest psychoterapia i przygotowanie psychoterapeutów, czego nie ma w przypadku indywidualnie pracujących osób. W ośrodkach terapeuci mają również możliwość superwizji koleżeńskich, podczas których omawiają swoją pracę z pacjentami, co podwyższa jej poziom. Najlepsze efekty w leczeniu uzyskuje się w zespołach, gdzie istnieje bliska współpraca pomiędzy psychologami, psychiatrami i psychoterapeutami, ponieważ daje to możliwość całościowej diagnozy oraz zapewnia pełne spektrum technik terapeutycznych.
• Współpraca z lekarzem psychiatrą. To bardzo ważne aby psychoterapeuta z którym rozpoczynamy terapię współpracował z psychiatrą, którego zna, któremu ufa i którego pracę szanuje. Dzięki temu w przypadku konieczności dodatkowej konsultacji psychiatrycznej czy zastosowania farmakoterapii mamy pewność, że trafimy do psychiatry, który jest otwarty na leczenie rozmową (psychoterapię) a nie uznaje wyłącznie farmakoterapii (co niestety się zdarza). Poza tym, w takim układzie zdecydowanie łatwiej się tym specjalistom komunikować i wymieniać informacjami niż w sytuacji kiedy psychoterapeuta i psychiatra się nie znają. W tym miejscu warto podkreślić fakt, że kiedy rozpoczniemy już psychoterapię i chcemy się skonsultować z psychiatrą, warto zapytać terapeutę czy może nam kogoś polecić.
• Miejsce pracy. Przed rozpoczęciem terapii trzeba sobie również odpowiedzieć na pytanie jak daleko jestem w stanie dojeżdżać. To bardzo istotna kwestia biorąc pod uwagę, że terapia może potrwać dłuższy czas. Trzeba więc sprawdzić czy będę miał możliwość dojazdu do gabinetu, jak wygląda ośrodek – czy czuję się tam dobrze. Nie chodzi o to, że gabinety mają wyglądać jak pięcio-gwiazdkowe hotele, ponieważ w trakcie terapii warto uczyć się znoszenia pewnych frustracji. Niestety w dalszym ciągu zdarza się, że gabinet terapeuty znajduje się w bardzo złym stanie (często są to podnajmowane gabinety lekarskie nieprzystosowane do pracy terapeutycznej). Z drugiej jednak strony należy pamiętać o tym, że położenie geograficzne gabinetu nie powinno być jedynym wyznacznikiem tego gdzie rozpoczynamy leczenie. Ważniejsza jest bowiem kwestia tego – kto będzie nas leczył. Dlatego wybór terapeuty wyłącznie z powodu lokalizacji nie wydaje się najlepszym rozwiązaniem.

Na co należy uważać?

Szukając psychoterapeuty warto zwrócić uwagę na następujące kwestie, które mogą budzić wątpliwości:

• bardzo duża liczba, bardzo dobrych opinii w bardzo krótkim czasie. Jak wspomniano powyżej terapia jest procesem rozciągniętym w czasie, tak więc poczatkujący terapeuta posiadający kilkadziesiąt pozytywnych, do tego zdawkowych opinii wydaje się mało przekonujący. Warto również pamiętać, że opinie negatywne mogą paradoksalnie potwierdzać skuteczność terapeuty – co oznacza, że doszło do pewnej frustracji, która jest często niezbędna do zmiany. Psychoterapeuta ma leczyć a nie zadowalać pacjenta. Nie chodzi oczywiście o to, aby umawiać się do terapeuty który ma same negatywne opinie, ale w pracy terapeutycznej dochodzi do trudnych momentów (jak w każdej relacji) i niektórzy pacjenci przerywają w takim momencie proces pozostawiając negatywny komentarz, nie wyjaśniając tego z terapeutą.
• przyjmowanie pacjentów poza gabinetem – kiedy terapeuta przyjmuje pacjentów w kawiarni, parku, w mieszkaniu (nie mając do tego wydzielonego specjalnego pomieszczenia). Co do zasady terapia powinna się odbywać w bezpiecznym, neutralnym miejscu.
• przyjmowanie blisko spokrewnionych członków rodziny, przyjaciół. Jako, że w terapii dochodzi do licznych identyfikacji, wchodzenia w zależność itd. trudno aby jeden terapeuta mógł leczyć w terapii indywidualnej żonę i osobno męża, albo bardzo bliskie skonfliktowane osoby. Ludzie blisko związani powinni być w terapii u różnych terapeutów.
• brak odpowiednich kwalifikacji – zdarza się, że osoba która ukończyła studia psychologiczne lub medyczne rozpoczyna pracę jako psychoterapeuta, podając że ukończyła kurs takiej czy takiej organizacji. Jeśli jest to jednak kilkutygodniowe szkolenie, a czasem nic więcej niż udział w konferencji, to osoba taka nie jest gotowa do prowadzenia psychoterapii i nie powinna jej prowadzić, nie wspominając już o braku własnej terapii i superwizji.
• dyskredytowanie innych specjalistów – jeśli terapeuta dewaluuje inne uznane podejścia, twierdząc, że tylko jego sposób pracy jest właściwy, powinna się nam zaświecić czerwona lampka. Etyka zawodowa psychoterapeuty nie pozwala na deprecjację innych, poza tym nie udowodniono póki co przewagi któregokolwiek z podejść.
• sposób reklamy i obietnice bez pokrycia. Terapeuta który twierdzi, że jest najlepszy, podaje nazwiska znanych osób albo organizacji, którym rzekomo pomógł, obiecuje że w bardzo szybkim czasie usunie nasze dolegliwości, może budzić niepewność. Jeśli chwali się nazwiskami osób u których się szkolił (np. szkoliłem się u Yaloma) jednocześnie niejasno opisując swoje pełne wykształcenie, może być bardziej skupiony na prowadzeniu biznesu niż pomaganiu swoim pacjentom.
• mówienie jak należy postępować i żyć, operowanie stereotypowymi sloganami. Terapeuta nie powinien narzucać swojego sposobu myślenia, swoich przekonań ani religii pacjentowi.  Nie powinien również mówić o sobie. Pacjent nie jest słuchaczem, nie jest również po to, aby podziwiać terapeutę. Oczywiście może się zdarzyć, że w trakcie terapii powie coś, podzieli się jakąś częścią swojego doświadczenia, gdyż może to pomóc pacjentowi – nie powinno go jednak absolutnie być „więcej niż pacjenta” w gabinecie. Należy również zwrócić uwagę na operowanie pewnymi utartymi schematami. Jeśli terapeuta mówi „o tak, ma pan kryzys wieku średniego – proszę się wziąć w garść”, to tak jakby w ogóle nie słuchał. Przecież każdy przechodzi tego typu „kryzys” inaczej, może on wynikać z różnych źródeł. Właśnie na tym indywidualnym doświadczeniu należy się skupić, a nie na przyklejaniu oklepanych łatek, które może zaoferować każdy domorosły „psycholog”.

W jaki sposób szukać?

Trudno zaproponować jednoznaczne rozwiązania, wydaje się jednak, że można poczynić pewne przygotowania w tym kierunku:

• popytaj znajomych czy mogą kogoś polecić, kogoś z kim dobrze im się współpracowało, kto im pomógł (nie zawsze oczywiście ten terapeuta będzie akurat do nas pasował ale może warto się z nim spotkać).
• zapytaj lekarza, któremu ufasz i z którym masz dobry kontakt czy może kogoś zarekomendować.
• przejrzyj dobrze zasoby internetu – oglądaj strony ośrodków psychoterapeutycznych na których znajdują się informacje o psychoterapeutach. Przeczytaj je, zobacz co o sobie piszą, czy posiadają odpowiednie wykształcenie i superwizują swoja pracę. Czy przynależą do profesjonalnych organizacji (towarzystw). Co o sobie mówią i czy w jakiś sposób to do ciebie przemawia.
• jeśli psychoterapeuta prowadzi szkolenia, pisze artykuły na temat psychoterapii, uczestniczy w warsztatach i konferencjach, może to być znak, że żyje swoją pracą i jest na bieżąco z nowymi trendami w leczeniu, co jest dużym plusem.
• ostatecznie umów się na wizytę konsultacyjną, która w żadnym wypadku nie musi być równoznaczna z kontynuacją psychoterapii u tego specjalisty. Dobrzy terapeuci zdają sobie sprawę z tego, że to dla ciebie trudna sytuacja i również chcą abyś był przekonany co do pracy z nimi – dlatego nie będą naciskać.

Wybierając psychoterapeutę zwróć uwagę na powyższe zalecenia kierując się jednocześnie zdrowym rozsądkiem – bądź szczery ze sobą, odpowiedz sobie bez lęku na pytanie, kto twoim zdaniem będzie w stanie Ci pomóc, a przede wszystkim zrób pierwszy krok i umów się na pierwsza wizytę. Nie warto czekać – w najgorszym wypadku jeśli uznasz, że terapeuta nie pasuje do ciebie, możesz umówić się do innego specjalisty – tego właściwego.