Fobia społeczna – gdy nieśmiałość jest chorobą

Choć jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych, stosunkowo rzadko bywa odpowiednio diagnozowana i leczona. Większość chorych nigdy nie szuka pomocy specjalistycznej, interpretując swoje objawy jako defekt charakteru. Tragedia osób cierpiących na fobię społeczną polega na tym, iż często nie wiedzą nawet, że są chorzy. Wielu pacjentów próbuje radzić sobie z objawami na własną rękę – przy pomocy podręczników samodoskonalenia, kursów asertywności, a nawet hipnozy. Często w ten sposób utwierdzają się tylko w poczuciu beznadziejności; po nieudanych próbach wycofując się z życia i zamykając w cierpieniu. Tymczasem fobię społeczną można skutecznie leczyć. Potrzebna jest jednak odpowiednia diagnoza oraz opieka wykwalifikowanych specjalistów w zakresie zdrowia psychicznego.

A może to zwykła nieśmiałość?

Choć fobia społeczna często mylona jest z nieśmiałością, choroba ta jest czymś znacznie głębszym i poważniejszym. Jest to poważne zaburzenie lękowe, które – nieleczone – w znacznym stopniu upośledza funkcjonowanie osoby chorej, a w skrajnych przypadkach może doprowadzić nawet do inwalidztwa.

Czym więc różni się fobia społeczna od „zwykłej” nieśmiałości? Przede wszystkim obecnością nadmiernego, nieuzasadnionego, często paraliżującego wręcz lęku. Podczas gdy nieśmiałość wiąże się z pewnym skrępowaniem lub wycofaniem w kontaktach z osobami trzecimi, w fobii społecznej na pierwszy plan wysuwa się skrajny niepokój, nierzadko przybierający formę paniki. Osoba chorująca na socjofobię, w sytuacji ekspozycji na ocenę, odczuwa ciągłe przerażenie. Niejednokrotnie towarzyszą temu objawy somatyczne, takie jak przyspieszone bicie serca, pocenie, drżenie rąk, duszność, nudności, szumy w uszach, uczucie kuli w gardle, zaburzenia mowy, parcie na pęcherz, czy biegunka.

Niezrozumiały lęk oraz ekstremalne napięcie powodują stan, w którym chory ma poczucie oddzielenia od innych ludzi niewidzialną barierą. Niektórzy pacjenci opisują ten stan jako bycie „po drugiej stronie szyby”, przez którą są obserwowani, oceniani i krytykowani przez innych. Wyobrażając sobie „skupiony na sobie wzrok”, fobicy koncentrują się tylko na tym, jak mogą być odebrani przez osoby z zewnątrz. Z jednej strony uważają siebie za nieatrakcyjnych społecznie, nudnych, nieciekawych i nieważnych. Z drugiej, obawiają się, że każde ich zachowanie będzie nieodpowiednie, jakikolwiek błąd z ich strony natychmiast zostanie zauważony, a jakiekolwiek potknięcie narazi ich na upokorzenie, kompromitację i odrzucenie.

Zaburzenie lęku społecznego skrajnie utrudnia normalne funkcjonowanie. Spotkania i rozmowy w większym gronie, publiczne zabieranie głosu, kontakt z osobami posiadającymi autorytet, a nawet załatwianie codziennych spraw, takich jak wykonanie telefonu, umówienie się na spotkanie, pójście do sklepu, lekarza, urzędu, czy załatwienie czegoś w banku – to wszystko może być dla osób z fobią społeczną prawdziwą udręką. Dla wielu chorych niemal każda codzienna czynność, która wymaga kontaktu z ludźmi spoza najbliższej rodziny, staje się źródłem ogromnego cierpienia.

Jakie są rodzaje fobii społecznej?

Warto zaznaczyć, że rozróżnia się dwie postaci fobii społecznej – specyficzną, gdy lęk ogranicza się do jednej lub kilku sytuacji społecznych (np. przykład lęk przed wystąpieniami publicznymi, czy jedzeniem w miejscach publicznych) oraz – znacznie poważniejszą i trudniejszą w leczeniu – fobię społeczną uogólnioną, gdy objawy lękowe dotyczą większości sytuacji społecznych.

Charakterystyczne dla zaburzenia lęku społecznego jest znaczne pogorszenie ogólnego funkcjonowania, najczęściej związane z unikaniem różnych sytuacji międzyludzkich i zawodowych, z których składa się nasze normalnie życie. Konsekwencją jest wycofywanie się z relacji i zaniechanie działań. Drugą skrajnością może być perfekcjonizm. Chory stara się robić wszystko w taki sposób, aby nie narazić się na jakiekolwiek oznaki dezaprobaty lub niechęci. Próbując spełnić nierealistyczne standardy perfekcjonizmu, często nie jest w stanie dokończyć podjętych działań lub wykonywanie ich powoduje taki stres, że cierpi na tym jakość ich pracy.

Fobia społeczna uniemożliwia więc normalne funkcjonowanie w społeczeństwie i drastycznie obniża jakość życia osób chorych, rzutując zarówno na sferę prywatną, jak i zawodową. Badania wskazują, że – ze względu na nasilenie objawów lękowych – osoby chorujące na fobię społeczną funkcjonują znacznie poniżej swoich możliwości. Pomimo odpowiednich zdolności intelektualnych, jest im trudniej zdobyć wykształcenie; otrzymują gorzej płatne i mniej odpowiedzialne stanowiska, nieadekwatne do ich kwalifikacji; rzadziej też znajdują partnerów i zawierają związki małżeńskie, pozostając samotne i nierozumiane. Przy dużym nasileniu objawów obserwuje się całkowite wycofanie z relacji społecznych, w tym z pracy zawodowej, czy wychodzenia z domu, co może doprowadzić izolacji i inwalidztwa. Często chorzy w konsekwencji rozwijają depresję, a także popadają w uzależnienia, szczególnie od alkoholu. Coraz częściej obserwuje się także uzależnienie od internetu i/lub gier komputerowych, które zastępują osobom cierpiącym na ten rodzaj zaburzenia, zwykłe relacje towarzyskie.

Kompleksowe podejście = skuteczna terapia

Fobię społeczną leczy się, łącząc farmakoterapię (głównie stosuje się nowoczesne leki przeciwdepresyjne z grupy SSRI) z psychoterapią. Takie kompleksowe podejście jest szczególnie istotne, gdy objawy są nasilone i/lub dotyczą wielu aspektów życia chorego. Ponieważ objawy zaburzenia utrzymują się przez długi czas i mają tendencję do nawracania, leczenie powinno być długoterminowe (nawet kilkuletnie). Należy pamiętać, iż odpowiednie leczenie zaburzeń lękowych, w tym fobii społecznej, powinno być administrowane jedynie przez specjalistów w zakresie zdrowia psychicznego – lekarza psychiatrę oraz wykwalifikowanego psychoterapeutę.

O autorze

Justyna Plucińska – psycholog, terapeuta, Tarnowskie Góry