Rwa kulszowa (ischialgia) – czym jest, jak sobie z nią radzić i jak jej unikać?

Rwą kulszową określamy zespół objawów wywołanych uciskiem obwodowej części nerwu kulszowego lub jego korzeni. Rwa jest zatem objawem wywołanym przez zaburzenia strukturalne tkanek leżących w pobliżu nerwu kulszowego i związanego z nimi ucisku na nerw.

Co może doprowadzić do ucisku?

Ucisk nerwu kulszowego może być wywołany przez struktury kręgosłupa:
krążek międzykręgowy w przebiegu dyskopatii, otwór międzykręgowy, gdzie w wyniku schorzeń zwyrodnieniowych kręgosłupa dochodzi do zwężenia otworu międzykręgowego, przez który nerwy rdzeniowe wychodzą na obwód w postaci korzeni nerwowych. Z powodu zbyt dużego zwężenia otworu międzykręgowego dochodzi do drażnienia korzeni nerwu kulszowego przez struktury kostne tworzące otwór; lub struktury poza kręgosłupowe: mięsień gruszkowaty zlokalizowany w grzbietowej części miednicy pod mięśniem pośladkowym wielkim, biegnący od kości krzyżowej do krętarza większego kości udowej.

Podstawową funkcją mięśnia gruszkowatego jest rotacja zewnętrzna stawu biodrowego oraz – przy obustronnym skurczu – wspomaganie pracy więzadeł krzyżowo-biodrowych. U zdecydowanej większości populacji nerw kulszowy biegnie wzdłuż dolnego brzegu mięśnia gruszkowatego, u ok. 15% ludzi przechodzi natomiast przez włókna mięśnia gruszkowatego, co stwarza duże ryzyko ucisku nerwu kulszowego. Dolegliwość występuje najczęściej w przypadku przeciążenia mięśnia i znacznego skrócenia jego przyczepów.
Do innych źródeł ucisku nerwu kulszowego należą lokalne stany zapalne, zmiany nowotworowe oraz cukrzyca.

Objawy rwy kulszowej

Zaburzenia czucia, ubytek siły mięśniowej, parestezje czuciowe: mrowienie, drętwienie w obrębie kończyny dolnej zaopatrywanej przez uciśnięty nerw. Rwie kulszowej – poza objawami typowo neuralnymi – towarzyszą zwykle dolegliwości bólowe zlokalizowane najczęściej w obrębie odcinka lędźwiowego kręgosłupa i w okolicy pośladków.

Kiedy szukać pomocy?

Zaburzenia wywołujące rwę kulszową są najczęściej odwracalne, co oznacza, że poddają się skutecznemu leczeniu. W wielu przypadkach objawy przechodzą samoistnie. Dzieje się tak we wczesnych stadiach schorzenia. Czynnikiem prowadzącym do samoistnego wyleczenia jest prawdopodobnie podświadomie zmieniany wzorzec biomechaniczny korygujący chorobotwórcze przeciążenia.

Niepokój powinny natomiast wywołać następujące objawy, po wystąpieniu których należy udać się po pomoc do specjalisty:

– bóle nocne – dolegliwości bólowe, pojawiające się w nocy, często samoistnie podczas snu lub odpoczynku, mogą świadczyć o rozwiniętym stanie zapalnym. W tym przypadku lepiej udać się do specjalisty, aby określił źródło stanu zapalnego i zaordynował odpowiednie leczenie;

– wymuszona bólem i niepoddająca się bezbolesnej korekcji pozycja ułożeniowa ciała. Człowiek z aktywnym zespołem uciskowym nerwu obwodowego lub jego korzeni odruchowo przyjmuje pozycję odbarczającą uciśnięty nerw. Często przechylamy tułów w stronę przeciwną do zajętego nerwu i nie możemy powrócić do tzw. pionu. W przypadku rwy kulszowej charakterystyczne będzie występowanie parestezji czuciowych (mrowienia, drętwienia) w obrębie przebiegu uciśniętego nerwu, podczas próby skorygowania pozycji ciała;

– mrowienie, drętwienie, zaburzenia czucia – objawy te występują we wczesnych stadiach choroby i świadczą o ucisku na powierzchowne struktury tkanki nerwowej. Szybka reakcja i konsultacja ze specjalistą może ustrzec nas od rozwinięcia choroby i doprowadzić do relatywnie szybkiego wyzdrowienia;

– spadek siły mięśniowej – w wyniku długiego uciśnięcia nerwu dochodzi do zaburzeń w jego odżywianiu. Tkanka nerwowa do prawidłowego funkcjonowania potrzebuje stałych dostaw tlenu i zawartych we krwi substancji odżywczych. W wyniku ucisku dochodzi do miejscowych ognisk martwiczych i zaburzeń odżywczych. Prowadzi to do spadku przewodnictwa nerwowego i w konsekwencji do osłabienia zaopatrywanych przez dany nerw mięśni. Objawy ubytkowe mają miejsce w bardziej zaawansowanych stadiach choroby;

– opadanie stopy – symptom ten towarzyszy znacznemu uszkodzeniu nerwu kulszowego i w tym przypadku należy jak najprędzej udać się do specjalisty, najlepiej do neurochirurga lub ortopedy specjalizującego się w terapii kręgosłupa;

– nietrzymanie moczu – objaw bezwzględnie niebezpieczny, świadczący o bardzo dużym uszkodzeniu krążka międzykręgowego. Konieczna jak najszybsza konsultacja neurochirurgiczna.

Do kogo po pomoc. Fizjoterapeuta czy lekarz ?

W większości przypadków konsultacja fizjoterapeutyczna będzie wystarczająca do rozpoznania objawów rwy kulszowej i podjęcia leczenia. Jednakże z uwagi na współtowarzyszący rwie kulszowej stan zapalny oraz ryzyko zaistnienia stanów nieodwracalnych, które można leczyć wyłącznie chirurgiczne oraz chorób nowotworowych, warto zasięgnąć konsultacji neurochirurga lub ortopedy specjalizujących się w terapii kręgosłupa i zespołów uciskowych nerwów obwodowych.

Jak uniknąć rwy kulszowej

Rwa kulszowa jest objawem wywołanym przez zaburzenia strukturalne w kręgosłupie lub mięśniu gruszkowatym. W celu jej uniknięcia należy więc stosować odpowiednią profilaktykę. Działania profilaktyczne powinny być ukierunkowane na przeciwdziałanie chorobom zwyrodnieniowym kręgosłupa, szczególnie dyskopatii, oraz utrzymywaniu mięśni w odpowiednim stopniu napięcia i długości.

Zacznijmy od kręgosłupa. Większość schorzeń kręgosłupa o podłożu zwyrodnieniowym, do których zalicza się m.in. dyskopatia, ma związek z zachwianiem równowagi biomechanicznej ciała. Innymi słowy doprowadzamy do przeciążeń, których w porę nie kompensujemy lub do których nie jesteśmy odpowiednio przygotowani.

Najczęstsze czynniki ryzyka dyskopatii:

– długotrwała pozycja siedząca;
– przenoszenie, dźwiganie dużych ciężarów;
– długotrwałe zgięcie kręgosłupa;
– otyłość;
– osłabione mięśnie posturalne.

Z powyższej listy wynika czego należy się wystrzegać, by uniknąć wystąpienia dyskopatii. Niestety w praktyce nie zawsze jest to łatwe, chociażby ze względu na charakter wykonywanej pracy. Niemniej proponuję zapoznać się z poniższymi zasadami i w miarę możliwości wcielać je w życie:

– unikajmy długotrwałego siedzenia. Długotrwałe przebywanie w pozycji siedzącej stanowi obciążenie dla kręgosłupa lędźwiowego adekwatne do wykonywania bardzo ciężkiej pracy fizycznej. Podczas pracy wymagającej od nas długiego przebywania pozycji siedzącej pamiętajmy więc, aby przerywać siedzenie co dwie-trzy godziny. Przerwę w siedzeniu należy wykorzystać na chodzenie, wyprostowanie kręgosłupa (odchylenie do tyłu), wykonanie prostych ćwiczeń ogólnousprawniających. Można zaopatrzyć się w przybory do siedzenia, dzięki którym kręgosłup – pomimo przebywania w pozycji siedzącej – będzie stale aktywizowany ruchowo. Krzesło zastąpić możemy piłką rehabilitacyjną, a standardowe siedzisko – stosowaną jako podkładka pod pośladki – poduszką sensomotoryczną. Rozważyć można także zakup krzesła aktywnego;

– wystrzegajmy się przenoszenia ciężkich przedmiotów w pojedynkę. Jeśli jednak nie mamy innej możliwości pamiętajmy by: nie schylać się po ciężar, ale podnosić go z pozycji klęcznej; podnosić gabaryt przy plecach ustawionych z zachowaniem naturalnych krzywizn; ciężar w chwili przenoszenia znajdował się przy naszym ciele; nigdy nie podnosić ciężkich przedmiotów na wyprostowanych rękach; unikać podnoszenia ciężarów z jednoczesnym skrętem tułowia; nie podnosić ciężkich przedmiotów bezpośrednio po okresie długotrwałego siedzenia. Taka sytuacja ma często miejsce np. podczas podróży, kiedy po kilku godzinach jazdy wyjmujemy bagaże z bagażnika;

– unikajmy długotrwałego przebywania w pozycji zgięciowej kręgosłupa, jaką wymusza np. pielęgnacja ogrodu. Przebywając w takiej pozycji powinniśmy robić odpowiednio częste przerwy i wykorzystywać je na zmianę ułożenia kręgosłupa z pozycji zgięciowej do wyprostowanej. W tym celu wykonajmy kilka odchyleń tułowia do tyłu;

– dbajmy o rekreację ruchową. Jeśli do tej pory tego nie zrobiliśmy, wprowadźmy do naszego systemu posturalnego nowe formy ruchowe. Bardzo dobre są dyscypliny aktywizujące globalne obszary mięśniowe, takie jak pływanie czy biegi. Równie skuteczne będą intensywne spacery lub Nordic Walking. Pamiętajmy jednak, by uprawianie wybranej dyscypliny nie miało sporadycznego charakteru. Starajmy się korzystać z aktywności fizycznej nie mniej niż trzy razy w tygodniu.

Jak uniknąć rwy wywołanej przez mięsień gruszkowaty

W grupie ryzyka wystąpienia Zespołu Mięśnia Gruszkowatego znajdują się biegacze, rowerzyści oraz osoby długotrwale siedzące. Do nadmiernego napięcia mięśnia gruszkowatego może dojść z powodów przeciążeniowych, a także w wyniku anomalii biomechanicznych, takich jak nierówne kończyny, niewłaściwe ustawienie kątowe miednicy czy skolioza. Chcąc uniknąć rwy kulszowej należy dbać o odpowiednie rozciągnięcie mięśnia, a w przypadku problemów biomechanicznych – związanych np. ze skoliozą czy długością nóg – odpowiednio wcześniej je wykryć i w miarę możliwości korygować.

Podsumowanie

Rwa kulszowa nie jest chorobą, lecz zespołem objawów wywoływanych przez patologie kręgosłupa i struktur okołokręgosłupowych. Do ataku dochodzi, gdy krążek międzykręgowy uciska nerw kulszowy lub jego korzenie (dyskopatia) lub, kiedy otwór międzykręgowy jest zwężony. Rwę wywoływać może również cieśń pod mięśniem gruszkowatym. Innymi czynnikami wywołującymi ucisk na nerw kulszowy mogą być nowotwory, cukrzyca lub lokalne stany zapalne.

Czynniki wywołujące rwę w większości przypadków są odwracalne i podlegają leczeniu zachowawczemu. W bardzo rozwiniętych i zaawansowanych stadiach niezbędna może okazać się interwencja chirurgiczna. W przypadku wystąpienia objawów rwy kulszowej (mrowienie, drętwienie, ubytek siły mięśniowej w obrębie kończyn dolnych, nietrzymanie moczu i stolca) najlepiej udać się do lekarza specjalizującego się w leczeniu kręgosłupa lub zespołów uciskowych nerwów obwodowych (neurochirurga bądź ortopedy). W wielu przypadkach, skutecznego wsparcia udzieli nam też fizjoterapeuta. By uniknąć ataku rwy kulszowej należy przestrzegać podstawowych zasad bezpieczeństwa pracy, unikać długotrwałych przeciążeń statycznych oraz regularnie uprawiać różne formy rekreacji ruchowej.