Schizofrenia

Schizofrenia jest chorobą psychiczną należącą do psychoz. Objawia się przede wszystkim zaburzeniami myślenia (często znaczna nielogiczność myślenia, sprzeczności w myśleniu) i spostrzegania (postrzeganie świata w zmienionej chorobowo formie), a także niedostosowanym i płytkim afektem (brak lub pojawianie się nieadekwatnych emocji). Chory nie zachowuje przy tym krytycyzmu wobec swoich objawów – uznaje, że to, co widzi, słyszy, to o czym myśli jest zgodne z prawdą.

W schizofrenii dochodzi do zaburzenia najbardziej podstawowych czynności psychicznych, które pozwalają osobie na zachowanie swojej odrębności, indywidualności oraz zdolności kierowania sobą. Często pojawia się przekonanie, że myśli i uczucia są widoczne dla innych lub nawet sterowane przez siły zewnętrze (naturalne – np. chip w mózgu lub nadnaturalne – np. duch). Osoba chora koncentruje się na wielu pobocznych, nieistotnych myślach i spostrzeżeniach, które urastają do rangi najważniejszych, pomijając te bardziej istotne, co prowadzi do ogromnej dezorganizacji codziennego funkcjonowania.

Emocjonalność staje się pusta, niespójna, podlegająca kapryśnym zmianom. W dalszej kolejności często rozwija się negatywizm i osłupienie, co może prowadzić do całkowitego wycofania się z życia społecznego.

Schizofrenia w liczbach

W ten sposób można w skrócie opisać chorobę, która dotyka ok. 1% populacji. Na świecie na schizofrenię cierpi ok. 50 mln ludzi, w Polsce ok. 380 tys. Zapadalność na schizofrenię jest stała, chociaż tylko około połowa osób się leczy, druga połowa pozostaje poza systemem opieki.
Mówi się, że schizofrenia jest chorobą ludzi młodych, zapada się na nią najczęściej między 18 – 35, w późniejszym wieku zachorowalność jest znacznie niższa.

Zgodnie z klasyfikacją ICD-10 wyróżnia się kilka rodzajów choroby:

– schizofrenia paranoidalna – na pierwszy plan wysuwa się zaabsorbowanie urojeniami – jednym lub większą ilością, występują częste omamy słuchowe.

– schizofrenia hebefreniczna – nasilone są zmiany afektywne, nastrój jest często niedostosowany do sytuacji, pojawia się nieadekwatne chichotanie, pochłonięcie sobą, samozadowolenie.

– schizofrenia katatoniczna – pojawia się znieruchomienie ruchowe (osłupienie) lub nadmierna, bezcelowa aktywność, często skrajny negatywizm, odmowa wykonywania jakichkolwiek poleceń.

– schizofrenia rezydualna – stały, postępujący rozwój objawów „negatywnych”, spowolnienie psychoruchowe, bierność, zubożenie treści wypowiedzi, zanik afektu.

– schizofrenia prosta – występuje powolny, ale postępujący rozwój dziwactw zachowania, całościowy spadek sprawności, niezdolność do samodzielnego życia społecznego.

– schizofrenia niezróżnicowana – postać spełniająca ogólne kryteria schizofrenii, jednak nie spełniająca żadnej z wyżej wymienionych lub przejawiająca naraz cechy kilku postaci.

Schizofrenia jest chorobą o niestałym przebiegu, co oznacza, że dochodzi do tzw. epizodów, po których mogą następować okresy względnie normalnego funkcjonowania. Jednak nieleczona powoduje, że epizody stają się częstsze i trwalsze.

Rozpoznanie choroby i jej objawy:

Schizofrenię można rozpoznać opierając się przede wszystkim na wywiadzie przeprowadzonym z pacjentem oraz jego bliskimi. Nie istnieje żadna czysto medyczna (badanie lekarskie) metoda, która potwierdzałaby występowanie tej choroby.
Zespół specjalistów, w skład którego wchodzi psychiatra, psycholog, czasem pracownik socjalny lub inny lekarz, przeprowadzają pogłębiony wywiad połączony z obserwacją pacjenta. Dodatkowo dane zbierane są od rodziny, przyjaciół, czasem współpracowników. Aby zdiagnozować schizofrenię, muszą być spełnione określone kryteria dotyczące nie tylko obecności objawów, ale także czasem ich trwania. Przeprowadza się również badania typowo medyczne w celu wykluczenia innych (np. hormonalnych, neurologicznych) przyczyn zachowania chorego.
Tak więc diagnoza schizofrenii jest dosyć złożonym procesem i przeprowadzona zostaje przez zespół specjalistów.

Schizofrenia rozpoczyna się zazwyczaj od różnych objawów niespecyficznych, na początku widoczne jest przede wszystkim to, że dana osoba się zmienia. Zaczyna zachowywać się w inny sposób niż dotychczas, przerywa np. pracę, studia, ogranicza kontakty z ludźmi.

Objawy schizofrenii dzielimy przede wszystkim na 2 rodzaje:

Objawy pozytywne – wytwórcze – nazwa pochodzi stąd, że chory doświadcza czegoś więcej niż normalny człowiek – w uproszczeniu można powiedzieć, że objawy są często bardziej widoczne.

Należą do nich:

– urojenia – czyli zaburzenia treści myślenia, zaburzenia osądów, przekonań, nielogiczność myślenia. Pojawia się przekonanie, że myśli są widoczne dla innych lub że ktoś/coś nasyła myśli.
– halucynacje (omamy) – chory widzi, słyszy, czuje coś czego nie ma i uważa to za prawdziwe. Pojawiają się przede wszystkim głosy komentujące i dyskutujące o pacjencie w trzeciej osobie.
– dziwaczne zachowania – np. zbieranie starych gazet, nagrywanie wiadomości telewizyjnych

Objawy negatywne – które trudniej zauważyć, a które często o wiele bardziej zaburzają codzienne funkcjonowanie i prowadzą do degradacji życia społecznego.

Należą do nich:

– narastająca apatia
– anhedonia – chory nie jest w stanie przeżywać pozytywnych uczuć
– zubożenie mimiki i mowy (chory może nawet całkiem przestać mówić)
– brak uwagi
– coraz mniejszy zakres i reagowanie emocjonalne
– zobojętnienie i brak motywacji
– wycofanie się z życia społecznego (w tym zawodowego)

Przyczyny i skutki schizofrenii

Współczesne badania pokazują, że przyczyny choroby są złożone i składają się na nią zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Można powiedzieć, że niektóre osoby rodzą się z pewną predyspozycją do zapadnięcia na tę chorobę. W przypadku zadziałania określonych czynników środowiskowych choroba może się rozwinąć. Za czynniki „wyzwalające” uważa się urazy okołoporodowe, czynniki stresowe, traumy, branie narkotyków. Te ostatnie stają się szczególnie niebezpieczne w ostatnich latach (dopalacze), kiedy to w wyniku przyjęcia danego środka pojawia się stan psychotyczny, który nie ustępuje pomimo usunięcia substancji z organizmu.

Po wystąpieniu choroby zdecydowanie niekorzystny wpływ na chorego (nasilający objawy) ma negatywne nastawienie otoczenia, krytyczne uwagi, wrogość, autorytarność, władcze nastawienie.

Skutki schizofrenii są bardzo poważne zarówno dla chorego, jak i całej jego rodziny. Nieleczona z czasem powoduje coraz większe spustoszenie w umyśle, następuje rozwój objawów negatywnych. Osoba chora wycofuje się z kontaktów z otoczeniem, przestaje pracować, wychodzić z domu (lub w wyniku problemów finansowych traci dom). Jeżeli członek rodziny zachoruje, to wszystkie pozostałe osoby są włączone w chorobę, ponieważ wymaga on intensywnej opieki, troski, czujności i zaangażowania ze strony bliskich. Cierpi na tym system społeczny – ponieważ kiedy ktoś nie jest sprawny, ktoś inny musi być sprawny za niego.

Leczenie i powrót do życia

Obecnie istnieją skuteczne metody leczenia schizofrenii. Rozpoczyna się ono od zastosowania leków przeciwpsychotycznych, które mają na celu zmniejszenie objawów wytwórczych. Niestety, chociaż istnieje nowoczesna generacja leków dających znacznie lepsze rezultaty i nie powodujących tak wyraźnych dodatkowych objawów (leki długodziałające, które wystarczy przyjmować kilka razy w roku), w Polsce nie są one wpisane na listę leków refundowanych. To skazuje pacjentów na stosowanie neuropeltyków starej generacji, wywołujących liczne skutki uboczne (senność, sztywność mięśni, zawroty głowy, drżenie kończyn, w dłuższym czasie dyskinezy).

Po wyciszeniu objawów pacjent powinien jak najszybciej zostać objęty psychoterapią oraz wsparciem w postaci rehabilitacji społecznej i zawodowej. Stąd tak istotne jest tworzenie zespołów, w których współpracują ze sobą psychiatrzy, psychologowie, terapeuci oraz rehabilitanci. Psychoterapia poznawczo-behawioralna może być skuteczna w leczeniu psychotycznych objawów schizofrenii oraz przy powrocie chorego do życia społecznego. Zaleca się również terapię rodzin oraz psychoedukację osób opiekujących się chorym.
W polskiej praktyce leczenie jest jednak często ograniczone do samej farmakoterapii z powodu cięcia kosztów oraz braku zespołów leczących.

Należy pamiętać, iż na obecnym poziomie medycyny, przy zastosowaniu nowoczesnych leków oraz psychoterapii, chorzy mogą często pracować, uczyć się, studiować – normalnie żyć. Powszechna opinia, że schizofrenik jest skazany na ciągłe hospitalizacje lub wegetowanie w domu jest nieuzasadniona. Terapia musi być jednak stała, po ustąpieniu objawów chorzy nie mogą zaprzestać przyjmowania leków (co niestety często się zdarza).

Osoby chore należy więc zachęcać do ciągłego leczenia, wychodzenia z domu, podejmowania aktywności i pracy, kontaktów społecznych. Najbliżsi powinni wspierać chorego w planowaniu jego ścieżki życiowej, gdyż przy wsparciu i opiece specjalistów mogą oni prowadzić normalne, satysfakcjonujące życie.