Tomografia komputerowa serca - jak przebiega, jak się przygotować

Tomografia komputerowa to badanie, które zrewolucjonizowało diagnostykę kardiologiczną, stając się choćby atrakcyjną alternatywą dla koronarografii.

Choroby serca i układu krążenia to absolutny numer jeden, jeśli chodzi o przyczynę zgonów na świecie. Z raportów WHO wynika, że ok. 11 proc. ludzi umiera na zawał. Choroba niedokrwienna serca (inaczej: wieńcowa) odpowiada natomiast za śmierć aż 16 proc. mieszkańców naszej planety. Co gorsza, od początku wieku liczba osób umierających rocznie z jej powodu wzrosła średnio o 2 mln – można więc powiedzieć, że trend nie jest zbyt optymistyczny.

Współczesna medycyna dysponuje na szczęście coraz bardziej zaawansowanymi narzędziami, które ratują życie osób cierpiących na schorzenia kardiologiczne, jak również podnoszą komfort tego życia. Aby jednak wdrożyć odpowiednie leczenie, najpierw trzeba postawić właściwą diagnozę. W tym zaś wydatnie pomagają badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa serca, której poświęcony jest niniejszy artykuł.

Dowiesz się z niego m. in.:

• czym się różni koronarografia od tomografii serca i tętnic wieńcowych,
• co można zobaczyć dzięki TK serca – i jakie schorzenia wykrywa to badanie,
• kiedy lepiej zrobić rezonans magnetyczny, a kiedy tomografię serca,
• czy można zrobić TK serca bez kontrastu,
• jak się przygotować do tomografii serca,
• kiedy warto wykonać TK serca – a kiedy nie można przeprowadzić badania,
• czy tomografia komputerowa serca jest bezpieczna dla zdrowia,
• gdzie zrobić tomografię serca – i ile to kosztuje,
• jak przebiega tomografia komputerowa serca – krok po kroku,
• jak długo czeka się na wyniki TK serca.

Na czym polega tomografia komputerowa

Tomografię komputerową (w skrócie TK albo CT, od angielskich słów „computed tomography”) przyrównać można do serii zdjęć rentgenowskich wykonanych z różnych stron i pod różnymi kątami. Uzyskane w ten sposób obrazy nakłada się następnie na siebie, aby stworzyć dwu- i trójwymiarowe modele obrazowanych elementów anatomicznych. Jest to możliwe dzięki specjalnemu oprogramowaniu – to stąd właśnie wyraz „komputerowa” w nazwie badania.

Przeczytaj więcej w tekście „Tomografia komputerowa – na czym polega badanie”.

Tomografia serca a koronarografia

Technikę licznych prześwietleń RTG wykorzystuje się też w procedurze zwanej koronarografią. Służy ona ocenie stanu naczyń wieńcowych, czyli tętnic dostarczających krew do serca. Ponieważ jednak RTG to znacznie mniej dokładna metoda ukazywania wewnętrznych struktur organizmu, w przeciwieństwie do tomografii wymaga umieszczenia w owych tętnicach specjalnego cewnika (wprowadzanego przez nacięcie na nadgarstku bądź w pachwinie udowej), przez który bezpośrednio w badanym miejscu podaje się środek cieniujący, nazywany także kontrastowym lub skrótowo: kontrastem. Jest to substancja pochłaniająca promieniowanie rentgenowskie, a tym samym sprawiająca, że wypełnione nią naczynia krwionośne stają się na prześwietleniach wyraźnie widoczne.

Bardziej zaawansowana niż zwykły rentgen tomografia komputerowa cechuje się na tyle wyższą precyzją, że kontrast wystarczy podać dożylnie, przez zwykły wenflon założony na początku badania w zgięciu łokciowym pacjenta. Czyni to całą procedurę o wiele mniej inwazyjną, a więc i bezpieczniejszą. W efekcie TK serca, inaczej niż koronarografia, nie musi się odbywać w warunkach szpitalnych, trwa o wiele krócej i generuje mniejszy dyskomfort. Ograniczone zostaje zarazem ryzyko ewentualnych powikłań – a w dodatku tomografia pozwala zobaczyć znacznie więcej.

Uwaga!
W niektórych sytuacjach mimo wszystko lepiej jest przeprowadzić tradycyjną koronarografię niż tomografię komputerową serca. Dotyczy to przede wszystkim pacjentów ze świeżym zawałem mięśnia sercowego oraz ostrym zespołem wieńcowym.

Co widać podczas tomografii komputerowej serca i naczyń wieńcowych

W przeciwieństwie do zwykłej koronarografii TK serca umożliwia ocenę nie tylko drożności oraz stopnia zwężenia tętnic wieńcowych, ale też struktury ich ścian, uwidaczniając m. in. zalegające tam blaszki miażdżycowe i ich budowę. Inną ważną informacją, dzięki której oszacować da się prawdopodobieństwo wystąpienia zawału serca, a którą uzyskuje się w trakcie tomografii, jest wskaźnik uwapnienia (ang. calcium score) tętnic wieńcowych. Oprócz tych ostatnich w badaniu widać także żyły wieńcowe oraz sąsiadujące z sercem struktury takie jak przełyk, węzły chłonne czy płuca. Jeśli więc to obecne w nich zmiany są przyczyną zgłaszanych przez pacjenta dolegliwości, lekarz dysponujący wynikami TK serca ma większe szanse na szybkie postawienie prawidłowej diagnozy. Tomografia jest w stanie wykryć nieprawidłowości chociażby takie jak:

• miażdżyca,
• tętniak aorty,
• zator płucny,
• blizny pozawałowe,
• problemy z pracą zastawek,
• choroby osierdzia.

Badanie bowiem wykonuje się oczywiście także po to, by przyjrzeć się samemu sercu. W drodze tomografii poznać można podstawowe parametry czynnościowe mięśnia sercowego (jego objętość skurczową, rozkurczową czy wyrzutową, kurczliwość, ruchomość i grubość ścian), podobnie jak podczas echo serca. Jeśli jednak zbadany ma zostać przede wszystkim właśnie ów mięsień, a nie otaczające go naczynia, procedurą z wyboru jest raczej rezonans magnetyczny serca.

TK serca z kontrastem i bez
Tomografię komputerową serca można teoretycznie przeprowadzić bez aplikacji środka kontrastowego, zwłaszcza jeśli pacjent nie chce lub nie może go przyjąć (p. niżej). Nie da się wówczas ocenić tętnic wieńcowych czy parametrów pracy serca, wciąż jednak możliwe jest określenie wskaźnika uwapnienia i zobaczenie struktur w sąsiedztwie mięśnia sercowego. Zazwyczaj badanie przebiega zaś dwuetapowo: najpierw wykonuje się TK serca bez kontrastu, aby wyliczyć wskaźnik uwapnienia, a chwilę później w celu dalszej analizy podaje substancję cieniującą.

Czekasz na badanie w ramach NFZ?
Zobacz, gdzie można zrobić je szybciej! Porównaj ceny placówek w Twojej okolicy i poznaj opinie pacjentów. Przekonaj się, ile to tak naprawdę kosztuje.
Sprawdź terminy: Tomografia serca
Nie trać zdrowia na kolejki!
Im szybciej wdrożone leczenie, tym większe szanse na sukces!

Przeciwwskazania do tomografii serca

Tomografię komputerową uznaje się za badanie zasadniczo bezpieczne, a co najmniej takie, w którym korzyści istotnie przewyższają potencjalne ryzyko. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę z tego, że owo ryzyko istnieje. W przypadku TK serca wynika ono po pierwsze z użycia promieniowania jonizującego, i to w znacznie większych dawkach niż choćby podczas zwykłego RTG, a po drugie – z zastosowania kontrastu.

Promieniowanie nie jest obojętne dla zdrowia, tomografii nie należy więc powtarzać zbyt często, szczególnie u małych dzieci i osób w podeszłym wieku. Kobiety w ciąży zaś w ogóle nie powinny poddawać się badaniom tomograficznym, jako że promieniowanie może poważnie zaburzyć rozwój płodu w łonie matki. Alternatywą pozostaje wówczas rezonans.

Podanie kontrastu natomiast jest niewskazane w przypadku alergii na jod lub oparte na nim środki cieniujące, a także wówczas, gdy nerki pacjenta nie funkcjonują na tyle sprawnie, by poradzić sobie z usunięciem tych środków z organizmu. Przeciwwskazaniem do tomografii serca z kontrastem może być również nadczynność tarczycy lub przebyta niedawno terapia jodem radioaktywnym (por. „Tomografia komputerowa z kontrastem – na czym polega, jak się przygotować”).

Oprócz tego, jak już wspomniano, TK serca nie należy wykonywać w kontekście świeżo przebytego zawału lub ostrego zespołu wieńcowego. Do względnych przeciwwskazań należą ponadto mogące utrudniać prawidłową interpretację wyników znaczne wahania rytmu serca oraz migotanie przedsionków. Zaburzenia generowanego przez tomograf obrazu potrafią wywołać także metalowe elektrody biegnące blisko tętnic wieńcowych, jednak sama obecność stymulatora serca czy wszczepionego kardiowertera-defibrylatora (ICD) nie stanowi przeciwwskazania do tomografii serca – jest nim za to przeważnie w kontekście rezonansu magnetycznego (zob. „Rezonans magnetyczny a urządzenia elektroniczne, implanty i inne obiekty obecne w ciele”).

Przygotowanie do tomografii komputerowej serca

Aby zminimalizować ryzyko wystąpienia skutków niepożądanych po podaniu kontrastu, do tomografii serca należy się odpowiednio przygotować. Przygotowania obejmują zaś:

• stawienie się na badanie na czczo – tj. minimum 4-6 godzin po spożyciu ostatniego posiłku;
• przyjmowanie zwiększonej ilości płynów – odpowiednie nawodnienie organizmu ułatwi wydalanie z niego kontrastu;
• oznaczenie poziomu kreatyniny we krwi, najlepiej w ciągu tygodnia przed TK – wskaźnik ten pozwala ocenić funkcjonowanie nerek;
• oznaczenie stężenia hormonów tarczycy – w przypadku pacjentów, u których kiedykolwiek stwierdzono nadczynność tego gruczołu.

Personel pracowni tomograficznej należy ponadto poinformować o chorobach przewlekłych i przyjmowanych na stałe lekach (specjalnego przygotowania mogą wymagać np. cukrzycy), a także o ewentualnych alergiach i astmie. W niektórych sytuacjach – zwłaszcza gdy tętno spoczynkowe przekracza 70 uderzeń na minutę – konieczne bywa uregulowanie pracy serca przepisanymi przez lekarza lekami. Zbyt szybki puls potrafi mieć bowiem wpływ na czytelność wyników badania.

Aby uniknąć powstania artefaktów (zakłóceń obrazu) wywołanych obecnością metalu, na tomografię warto założyć strój pozbawiony w okolicy klatki piersiowej metalowych elementów, takich jak guziki, suwaki, haftki czy fiszbiny biustonosza, a nawet cekiny. Przynieść zaś należy ze sobą:

• wyniki dotychczasowych badań obrazowych serca i pobliskich narządów;
• wyniki badań laboratoryjnych – oprócz pomiaru kreatyniny i hormonów tarczycy może chodzić o badania zlecone w kontekście schorzeń układu krążenia;
• ewentualne wypisy ze szpitala;
• dokument potwierdzający tożsamość osoby wskazanej na skierowaniu;
• skierowanie na tomografię serca.

Z uwagi na użycie szkodliwego promieniowania skierowanie jest wymagane nawet wtedy, gdy procedura ma zostać opłacona przez pacjenta, a nie np. ze środków NFZ.

Ile kosztuje tomografia serca – i gdzie można ją zrobić

Cena tomografii serca waha się wówczas od ok. 220 zł do przeszło 1000 zł, zależnie od placówki, jej renomy czy lokalizacji, a także od tego, czy w trakcie badania ma zostać podany kontrast. Ceny w poszczególnych ośrodkach diagnostycznych porównasz pod adresem: Tomografia serca. Za pośrednictwem strony można też od razu umówić się na TK serca w wybranej miejscowości.

Ciekawostka
Naczynia wieńcowe zawdzięczają swą nazwę temu, że oplatają serce niczym wieniec. Ten ostatni po łacinie to „corona”. Stąd właśnie wyraz „koronarografia”. „Graphein” to z kolei grecki czasownik oznaczający „rysować, kreślić”. Dodajmy do tego jeszcze pochodzące z greki słowo „angeion”, czyli „naczynie”, a wiadomo będzie, skąd się wzięły już wszystkie alternatywne określenia tomografii komputerowej serca i naczyń wieńcowych. Oprócz nieinwazyjnej koronarografii oraz koronarografii-TK jest to angiografia-TK oraz jej krótsza wersja: angio-TK tętnic wieńcowych.

Wskazania do tomografii serca i naczyń wieńcowych

Konieczność dysponowania skierowaniem na tomografię komputerową serca nie tylko ogranicza ekspozycję na promieniowanie rentgenowskie wyłącznie do uzasadnionych medycznie przypadków, ale też ułatwia pracę kardiologom i radiologom nadzorującym przebieg badania. Przedstawione na skierowaniu wskazania pozwalają im bowiem lepiej przygotować się do procedury, jak również podpowiadają, na co należy zwrócić w jej trakcie szczególną uwagę.

Lekarz może zaś zlecić wykonanie tomografii komputerowej serca w następujących sytuacjach:

• gdy pacjent znajduje się w grupie ryzyka, jeśli chodzi o zapadnięcie na chorobę wieńcową – czyli np. od wielu lat pali, ma wysoki poziom cholesterolu, nadwagę, nadciśnienie krwi lub cukrzycę, zwłaszcza jeśli jego bliscy (rodzeństwo, rodzice) już zapadli na tę chorobę;
• gdy wyniki innych badań nie przyniosły jednoznacznych odpowiedzi na pytanie o przyczynę zgłaszanych przez pacjenta dolegliwości – takich jak szybsze męczenie się, bóle w klatce piersiowej lub duszność – tudzież nie pozwoliły wykluczyć choroby wieńcowej;
• gdy pacjentowi wszczepiono by-passy – aby ocenić stan, funkcjonowanie i drożność pomostów aortalno-wieńcowych;
• w ramach kwalifikacji do zabiegu kardiochirurgicznego – np. przed ablacją czy wymianą zastawki mitralnej;
• w podejrzeniu anomalii tętnic wieńcowych – np. u sportowców;
• gdy z różnych względów zachodzi potrzeba oceny czynności serca – w tym parametrów skurczowych i rozkurczowych – tą właśnie metodą.

Tomografia serca i naczyń wieńcowych znajduje zastosowanie szczególnie wówczas, gdy wykonanie inwazyjnej koronarografii jest niewskazane lub wręcz niemożliwe.

Badanie w Twojej okolicy już jutro? To możliwe!
Porównaj ceny i opinie. Znajdź najlepszą dla siebie ofertę i zarezerwuj termin.
Pokaż: Tomografia serca
Uzyskaj diagnozę i rozpocznij leczenie jak najszybciej!

Przebieg tomografii serca

Choć samo obrazowanie wewnętrznych struktur organizmu podczas tomografii komputerowej serca trwa łącznie zaledwie kilkadziesiąt sekund, to na wizytę w ośrodku diagnostycznym najlepiej zarezerwować aż godzinę, a nawet półtorej. Na wstępie pacjent odbywa krótką rozmowę z personelem pracowni tomograficznej, poproszony też zostaje o wypełnienie ankiety na temat stanu zdrowia i wyrażenie pisemnej zgody na przeprowadzenie badania. Potem mierzy mu się tętno, ciśnienie krwi oraz jej wysycenie tlenem (w tym celu na palec zakłada się tzw. pulsoksymetr – nie jest to bolesne, ale by było skuteczne, wcześniej usunąć trzeba lakier lub sztuczne paznokcie). W zgięciu łokciowym osoby badanej umieszczony zostaje wenflon.

Następnie pacjent układa się na wznak na specjalnym stole, a do jego klatki piersiowej w kilku miejscach przyklejane są elektrody elektrokardiografu (urządzenie do EKG). Dzięki temu w trakcie procedury monitorować będzie można aktywność elektryczną serca. Podłącza się również pompę infuzyjną, która automatycznie poda środek cieniujący przez wenflon.

Warto wiedzieć
Aplikacji kontrastu towarzyszyć może uczucie rozlewającego się po ciele gorąca i nieprzyjemny posmak w ustach. Trwa to jednak zaledwie od kilku sekund do najwyżej kilku minut. Gdyby pojawiły się jakiekolwiek inne działania niepożądane, należy o nich niezwłocznie poinformować. Silna reakcja alergiczna na nowoczesne jodowe środki cieniujące zdarza się bardzo rzadko, w skrajnych przypadkach potrafi być jednak groźna, dlatego w razie jej zajścia kluczowe jest szybkie podjęcie profesjonalnej interwencji medycznej.

Tuż przed tomografią pacjentowi podana może zostać podjęzykowo nitrogliceryna (w spreju lub w listkach), która obniża ciśnienie krwi, a tym samym zmniejsza obciążenie mięśnia sercowego.

Służący przeprowadzeniu badania tomograf to sporych rozmiarów maszyna przypominająca ogromny pączek z dziurką. W obudowie aparatu znajdują się lampy emitujące promieniowanie rentgenowskie oraz umieszczone naprzeciw nich detektory, które zbierają osłabiony przez tkanki sygnał i przekazują go do komputera. Lampy i detektory poruszają się po okręgu, podczas gdy stół z pacjentem przesuwa się wewnątrz urządzenia. Pozwala to wykonać wspomnianą na początku artykułu serię zdjęć RTG pod różnymi kątami.

Pacjent powinien wtedy leżeć nieruchomo, a dodatkowo wstrzymać oddech – jednorazowo zwykle maksymalnie na 5-10 sekund, zależnie od tętna. Dzięki temu istotnie maleje ryzyko powstania tzw. artefaktów ruchowych na tomogramach, czyli obrazach uzyskiwanych w drodze tomografii komputerowej. O konieczności wstrzymania oddechu poinformuje nadzorujący jej przebieg specjalista. Ze względów bezpieczeństwa przebywa on w oddzielnym pomieszczeniu (inaczej badając każdą kolejną osobę, narażony byłby na przyjęcie codziennie ogromnych dawek promieniowania), cały czas jednak pozostaje z pacjentem w kontakcie wzrokowo-głosowym.

Po badaniu

Jeśli tomografię komputerową serca przeprowadzono bez podania kontrastu, po jej zakończeniu praktycznie natychmiast można podjąć codzienne czynności. Badanie z kontrastem wymaga natomiast pozostania jeszcze przez kilkadziesiąt minut na obserwacji na terenie placówki medycznej (na wypadek gdyby wystąpić miała silna reakcja uczuleniowa na środek cieniujący).

Przez kolejne 1-2 doby warto przyjmować zwiększone ilości płynów (nawet do 3 litrów dziennie), co przyspieszy wypłukiwanie kontrastu z organizmu. Kobietom karmiącym piersią zaleca się dodatkowo, aby w tym czasie odciągały i wylewały pokarm, nie podając go dziecku.

Wyniki tomografii serca przyjmują najczęściej postać obrazów zarejestrowanych wraz z ich słownym opisem na płycie CD/DVD lub innym nośniku pamięci – gotowe są zaś do odbioru najpóźniej po 2-3 dniach, przy czym w wielu placówkach czas ten wynosi zwykle od kilku do 24 godzin.

Tomografia serca | Tomografia serca w Warszawie | Tomografia serca w Krakowie | Tomografia serca w Łodzi | Tomografia serca w Wrocławiu