Tomografia komputerowa stopy - jak przebiega, jak się przygotować

Tomografia komputerowa stopy jest badaniem szybkim, bezbolesnym i znacznie dokładniejszym niż np. rentgen. Jej wykonanie jednak nie zawsze jest wskazane.

Ludzka stopa to misterna konstrukcja, w której oprócz mięśni, naczyń krwionośnych czy połączeń nerwowych znajduje się aż 26 kości połączonych 33 stawami. Pozwala nam stać, chodzić, biegać, wspinać się na palce czy tańczyć – ale też każdego dnia narażona jest na rozmaite urazy i przeciążenia. Dotyczy to nie tylko sportowców. Przyczyną rozwoju schorzeń, które mogą objawiać się bólem czy zaburzeniami ruchomości, bywa też chociażby niewłaściwie dobrane obuwie. Niekiedy ortopeda już na pierwszy rzut oka jest w stanie orzec, co dokładnie dolega danemu pacjentowi. Często jednak zlecić musi w tym celu tomografię komputerową stopy. Poznaj najważniejsze informacje na temat tego badania.

Z tekstu dowiesz się m. in.:

• jak diagnozuje się schorzenia ortopedyczne stóp,
• na czym polega istota tomografii komputerowej,
• co widać na obrazach uzyskiwanych w trakcie TK stóp,
• kiedy i po co wykonuje się tomografię stopy – a kiedy lepiej tego nie robić,
• na czym polega tomografia komputerowa stóp z kontrastem,
• czy na tomografię stopy trzeba mieć skierowanie,
• ile kosztuje tomografia stóp – i gdzie można ją wykonać,
• czy TK stopy boli – i czy jest to bezpieczne badanie,
• jak się przygotować do tomografii stopy,
• jak przebiega tomografia komputerowa stopy – i o czym pamiętać po jej zakończeniu.

Diagnostyka schorzeń stopy

Gdy ktoś zgłasza się do ortopedy – czyli specjalisty od układu ruchu – z problemem dotyczącym stopy, lekarz zaczyna od przeprowadzenia wywiadu na temat stanu zdrowia pacjenta i okoliczności wystąpienia ewentualnego urazu. Wykonuje też tzw. badanie przedmiotowe (inaczej: fizykalne), polegające na oględzinach chorego miejsca, poruszaniu nim czy dotykaniu go, aby zlokalizować ognisko bólu albo np. stwierdzić obrzęk. Jeśli na tej podstawie podejrzewa wymagające dalszej diagnostyki nieprawidłowości w obrębie tkanek miękkich, zlecić może USG. Jeśli natomiast podejrzenie pada raczej na tkankę kostną, badaniem obrazowym pierwszego wyboru jest prześwietlenie rentgenowskie.

Obydwie te procedury są szybkie, tanie i szeroko dostępne. Czasem jednak nie wystarczają. Sięgnąć wtedy można po bardziej zaawansowane technologie, takie jak tomografia komputerowa albo rezonans magnetyczny stopy. Ten ostatni ukazuje zasadniczo wszystkie rodzaje struktur anatomicznych, jednak z obrazowaniem kości najlepiej radzi sobie właśnie tomografia.

Jak działa tomograf

Podobnie jak klasyczne badanie RTG, wykorzystuje ona zjawisko przenikania promieni rentgenowskich przez tkanki różnego typu z różną intensywnością. Z tym że zamiast jednego czy dwóch zdjęć RTG podczas tomografii robi się całą ich serię, i to z wielu stron oraz pod wieloma kątami. Program komputerowy nakłada je następnie na siebie, tworząc dwu-, a nawet trójwymiarowe modele badanego fragmentu wnętrza ciała. Uzyskane w ten sposób obrazy, znacznie bardziej szczegółowe niż zwykłe prześwietlenia, nazywane są tomogramami.

Co można zobaczyć dzięki tomografii komputerowej stopy

Widać na nich nie tylko elementy kostne, które na tradycyjnych zdjęciach RTG pozostają ukryte pod innymi, ale również przylegające do nich tkanki miękkie (chrząstki, mięśnie, więzadła). Tomografia komputerowa – określana też skrótowo jako TK albo CT, od angielskich słów „computed tomography” – podczas badania stopy pozwala ponadto dostrzec patologie takie jak:

• pęknięcia, złamania i przemieszczenia kości;
• stany zapalne – w tym przewlekłe i nietypowe;
• zmiany nowotworowe – łagodne i złośliwe;
• obecność ciał obcych;
• nieprawidłowa gęstość kości;
• wady wrodzone i nabyte – np. płaskostopie czy stopa wydrążona;
• zmiany zwyrodnieniowe – np. artroza czy ostrogi piętowe;
• jałowa martwica kości – polegająca na obumarciu fragmentu tkanki kostnej na skutek przerwania lub niedrożności naczyń krwionośnych zaopatrujących ją w tlen i składniki odżywcze;
• osteochondroza – martwica chrzęstno-kostna;
• dysplazja włóknista kości – rzadka, przypominająca nowotwór choroba genetyczna;
• zwapnienia.

Tomografia umożliwia zarówno wykrycie nieprawidłowości, jak i precyzyjne określenie ich zakresu czy lokalizacji.

Wskazania do tomografii stóp

TK stopy wykonuje się nie tylko wówczas, gdy lekarz podejrzewa występowanie któregoś z powyższych schorzeń i chce zaplanować odpowiednie leczenie. Wśród innych wskazań do tego badania wymienić można:

• ocenę rozległości i stopnia zmian pourazowych – u pacjentów, którzy doświadczyli kontuzji sportowej lub poważnego wypadku;
• niejednoznaczny wynik RTG;
• przygotowanie do zabiegów chirurgicznych w obrębie stopy – dzięki tomografii można zobaczyć wzajemne położenie poszczególnych struktur anatomicznych, a oprogramowanie komputerowe dodatkowo wykonuje pomocne w tym kontekście wyliczenia geometryczne;
• monitorowanie postępów podjętego leczenia – szczególnie operacyjnego (ale nie tylko);
• biopsje – pod kontrolą tomografu lekarz jest w stanie z większą precyzją nakierować igłę na podejrzaną zmianę, aby pobrać z niej materiał do badań mikroskopowych (w porównaniu z klasyczną biopsją spada ryzyko nietrafienia i konieczności powtórzenia zabiegu).

Czekasz na badanie w ramach NFZ?
Zobacz, gdzie można zrobić je szybciej! Porównaj ceny placówek w Twojej okolicy i poznaj opinie pacjentów. Przekonaj się, ile to tak naprawdę kosztuje.
Sprawdź terminy: Tomografia stopy
Nie trać zdrowia na kolejki!
Im szybciej wdrożone leczenie, tym większe szanse na sukces!

TK stopy z kontrastem

Czasami tomografia stopy wymaga zastosowania tzw. kontrastu. Jest to specjalna, podawana dożylnie substancja dodatkowo poprawiająca widoczność obrazowanych elementów. Przydaje się chociażby do oceny nacieków zapalnych i nowotworowych szerzących się z tkanek miękkich na kości bądź odwrotnie.

Środki kontrastowe – inaczej: cieniujące – wykorzystywane w tomografii komputerowej bazują na jodzie. Pierwiastek ten nie jest obojętny dla tarczycy, dlatego osoby cierpiące na niektóre schorzenia tego gruczołu (np. wole toksyczne) nie mogą poddać się CT stopy z kontrastem. Badania nie powinno się też wykonywać u pacjentów z niewydolnością nerek, przez które substancja cieniująca jest usuwana z organizmu wraz z moczem. Inne przeciwwskazania to:

• stwierdzona alergia na jodowe środki kontrastowe,
• planowana radioterapia raka tarczycy,
• niewydolność układu oddechowego lub układu krążenia,
• niedawno przebyty wylew krwi do mózgu.

Przeciwwskazania do tomografii komputerowej stóp

Niezależnie zaś od tego, czy kontrast ma zostać podany, podstawowym przeciwwskazaniem do tomografii jest ciąża. Wynika to ze szkodliwego wpływu promieniowania jonizującego na rozwój dziecka w łonie matki. Kobietom w wieku rozrodczym zaleca się wręcz wykonywanie TK stopy w pierwszej połowie cyklu (nawet podczas menstruacji), co pozwala wykluczyć, iż doszło do niepotwierdzonego jeszcze zapłodnienia. Jeśli istnieje takie ryzyko, pacjentka przed tomografią powinna wykonać test ciążowy.

Ze względu na użycie promieniowania rentgenowskiego – i to w znacznie większych ilościach niż w przypadku zwykłego zdjęcia RTG – tomografii komputerowej nie należy też zbyt często powtarzać, szczególnie u pacjentów w podeszłym wieku i dzieci, a także u osób, które w ciągu życia przyjęły łącznie już dość dużą dawkę promieniowania. Jego wykorzystanie sprawia również, że TK wykonuje się wyłącznie w uzasadnionych medycznie przypadkach, z polecenia lekarza: skierowanie jest niezbędne nawet wtedy, gdy badanie jest robione prywatnie, a nie opłacane ze środków NFZ.

Uwaga
Jeśli tomografia komputerowa jest wskazana, ale z jakiegoś powodu nie można jej wykonać, pacjent może ewentualnie jeszcze poddać się rezonansowi.

Ile kosztuje tomografia komputerowa stopy – i gdzie można ją wykonać

Ceny tomografii stóp wahają się od 150 zł do ok. 500 zł (przy czym użycie kontrastu podnosi koszt procedury o mniej więcej 100 zł). Porównasz je na stronie: Tomografia stopy, gdzie znajduje się lista placówek mających tę procedurę w ofercie, wraz z podziałem na poszczególne miejscowości i możliwością zarezerwowania dogodnego terminu badania.

Badanie w Twojej okolicy już jutro? To możliwe!
Porównaj ceny i opinie. Znajdź najlepszą dla siebie ofertę i zarezerwuj termin.
Pokaż: Tomografia stopy
Uzyskaj diagnozę i rozpocznij leczenie jak najszybciej!

Przygotowanie do TK stóp

Na tomografię komputerową stopy warto stawić się z wyprzedzeniem wynoszącym 15-20 minut. Pozwoli to na spokojnie wypełnić ankietę na temat stanu zdrowia i przyjmowanych obecnie leków, a także podpisać zgodę na wykonanie badania (w przypadku pacjentów niepełnoletnich musi wyrazić ją rodzic lub opiekun prawny). Personel pracowni natomiast będzie miał czas na dopełnienie formalności po swojej stronie oraz zapoznanie się z dokumentami przyniesionymi przez pacjenta. Powinien on bowiem dostarczyć:

• skierowanie – p. wyżej;
• dowód osobisty – albo inny dokument potwierdzający tożsamość osoby wskazanej na tymże skierowaniu;
• książeczkę zdrowia dziecka – o ile dotyczy. Zgodnie z prawem odnotować w niej trzeba każdą procedurę z użyciem promieniowania jonizującego;
• dokumentację medyczną dotyczącą badanego schorzenia – zwłaszcza wyniki poprzednich badań obrazowych stopy, a także karty informacyjne zabiegów chirurgicznych (jeżeli je wykonano).

Gdy planowana jest tomografia stopy z kontrastem, przygotowania obejmują ponadto:

• spożycie ostatniego posiłku najpóźniej 6-8 godzin przed badaniem;
• właściwe nawodnienie organizmu – dzień wcześniej dobrze jest wypić dodatkowe 1-1,5 litra wody niegazowanej;
• zmierzenie poziomu kreatyniny we krwi – wskaźnik ten informuje o prawidłowej bądź nieprawidłowej pracy nerek (badanie najlepiej wykonać w ciągu tygodnia przed tomografią);
• zmierzenie poziomu TSH i fT4 – w przypadku osób z nadczynnością tarczycy;
• zabranie ze sobą leków wziewnych – w przypadku pacjentów cierpiących na astmę.

Uwaga
Chorzy na cukrzycę powinni skonsultować sposób przygotowania do przyjęcia kontrastu z lekarzem prowadzącym. Konieczne może okazać się chociażby odpowiednie zaplanowanie posiłków, umówienie badania na godziny poranne czy chwilowe odstawienie niektórych leków.

Tomografia komputerowa stopy – przebieg

Tomografia stóp nie wymaga ani ubrania się w żaden szczególny sposób, ani rozebrania. Zazwyczaj wystarczy zdjąć obuwie i ewentualnie usunąć z badanych okolic metalowe elementy, jako że mogłyby one przesłonić na tomogramach obrazowane struktury. Jeśli pacjentowi ma zostać podany kontrast, na początku badania zakłada mu się wenflon.

O ile samo TK stopy przebiega bezboleśnie, o tyle aplikacja środka cieniującego potrafi wywołać pewien dyskomfort (zob. „Tomografia komputerowa z kontrastem – na czym polega, jak się przygotować”). W razie wystąpienia niepokojących objawów zawsze jednak można (a nawet należy!) poinformować o tym radiologa nadzorującego badanie. Ze względów bezpieczeństwa przebywa on w oddzielnym pomieszczeniu, skąd obsługuje tomograf, ale cały czas pozostaje w głosowym kontakcie z pacjentem.

Wydaje np. polecenia dotyczące utrzymania nieruchomej pozycji w czasie naświetlań. To ważne, bo każde poruszenie może skutkować rozmazaniem obrazu i tym samym obniżać jego wartość diagnostyczną. Cała tomografia komputerowa stopy trwa od kilku do kilkunastu minut, ale łączny czas rzeczonych naświetlań wynosi z reguły maksymalnie kilkadziesiąt sekund.

Badanie najczęściej odbywa się w ten sposób, że pacjent leży na stole, który automatycznie wsuwa się do wnętrza tomografu, czyli sporych rozmiarów maszyny o kolistym kształcie. W jej obudowie umieszczone są lampy rentgenowskie, które emitują promieniowanie, i znajdujące się naprzeciw nich (po drugiej stronie stołu z pacjentem) detektory, które to promieniowanie zbierają i przekazują sygnał do komputera. Lampy i detektory wykonują ruch po okręgu, podczas gdy stół się przesuwa. W zależności od wskazań przeskanować można tylko jedną lub – np. dla porównania – obie stopy, spoczywające płasko na podłożu (pacjent ma nogi ugięte w kolanach) lub skierowane palcami ku górze (nogi wyprostowane), jak również ułożone na specjalnych podpórkach.

TK stopy na stojąco
Najnowocześniejszy sprzęt pozwala wykonać tomografię komputerową stopy na stojąco, pod obciążeniem masą ciała – a więc też łatwiej diagnozować schorzenia, które uwidaczniają się przede wszystkim w takiej, naturalnej pozycji. W tej technice wykonać można ponadto TK stawu skokowego, a także obserwować „zachowanie” stóp w butach na wysokim obcasie lub… w pointach (charakterystyczne obuwie tancerzy baletowych, którzy są często narażeni na urazy i przeciążenia tej właśnie części ciała). Badanie, choć równie dokładne, trwa krócej niż klasyczna tomografia, dawka użytego tu promieniowania jest o wiele niższa – porównywalna z tą wykorzystywaną w zwykłym RTG – a samo urządzenie mniejsze. Takich urządzeń jest niestety obecnie zaledwie kilka w Europie.

Po badaniu

Praktycznie natychmiast po zakończeniu TK stopy pacjent może powrócić do swych codziennych zajęć, normalnie jeść czy prowadzić auto. Chyba że podano mu kontrast – wtedy powinien odczekać kilkadziesiąt minut na terenie danej placówki. Dopiero po tym czasie, jeśli nie wystąpią niepożądane skutki użycia środka cieniującego, wyjmuje się wenflon. Aby przyspieszyć wydalanie kontrastu z organizmu, przez 1-2 doby po badaniu należy przyjmować zwiększone ilości płynów. Kobiety karmiące piersią przez podobnie długi okres powinny zaś odciągać i wylewać pokarm.

Bywa, że wyniki tomografii komputerowej stopy można odebrać dopiero po kilku dniach. O ile bowiem tomogramy są gotowe praktycznie od ręki, o tyle wymagają one jeszcze sporządzenia specjalistycznego opisu. W niektórych pracowniach jednak całość wydawana jest pacjentowi jeszcze tego samego dnia – najczęściej na płycie DVD lub innym nośniku pamięci.