Zasady psychoterapii poznawczej

Ten nurt psychoterapii skierowany jest do pacjentów w różnym wieku, od dzieci w wieku przedszkolnym do osób w wieku podeszłym. Badania wskazują, że ta psychoterapia skuteczna jest w leczeniu pacjentów o różnym wykształceniu, dochodach i pochodzeniu. Przystosowana jest do pracy indywidualnej, grupowej, ale także do terapii małżeńskiej i rodzinnej.

Terapia poznawcza pomimo tylu zastosowań i modyfikacji posiada pewne zasady, które leżą u jej podstaw i są niezbędne do zrozumienia istoty tego nurtu psychoterapii.

1. Terapia poznawcza opiera się na ewoluującej, dynamicznie tworzonej konceptualizacji problemu pacjenta.

Terapeuta koncentruje się na zrozumieniu problemów klienta w kontekście trzech ram czasowych – aktualne myśli i problematyczne zachowania, które nie tylko wypływają z owych nieprzystosowawczych myśli, ale również podtrzymują je. Za przykład może nam posłużyć myśl „Nigdy nie robię nic właściwie”. Takie myślenie pociąga za sobą konkretne zachowania: izolowanie się, nie szukanie pomocy, nie podejmowanie wyzwań, a to z kolei utwierdza przekonanie, że nigdy nic mi się nie udaje.
Kolejnym aspektem, na którym skupia się psychoterapeuta są czynniki poprzedzające dane zaburzenie. Mogą to być np. utrata pracy, zmiana miejsca zamieszkania czy choroba dziecka. Następnie terapeuta przygląda się najważniejszym zdarzeniom z okresu rozwoju klienta i to jaki miał wzorzec ich interpretacji. Jeżeli klient zazwyczaj przyczyny wszelkich negatywnych wydarzeń upatrywał w sobie, a to, co pozytywnego zdarzyło się w jego życiu to sprawa szczęścia, to jest zdecydowanie większe ryzyko wystąpienia depresji.

Terapeuta tworzy obraz problemu na podstawie informacji zebranych podczas pierwszej wizyty, a w czasie dalszych spotkań uzupełnia go. W odpowiednich momentach przedstawia konceptualizację problemu pacjentowi, żeby upewnić się czy jest prawidłowa. Podczas spotkań klient uczy się rozpoznawać myśli związane z nieprzyjemnymi emocjami, a także oceniać je i formułować nowe, bardziej przystosowawcze.

2. Terapia poznawcza wymaga silnego przymierza terapeutycznego.

Terapeuta musi okazać najważniejsze cechy niezbędne do nawiązania pozytywnej relacji z klientem. Są to: ciepło, empatia, szczere zainteresowanie i kompetencja. Powinien wytworzyć atmosferę bezpieczeństwa, zrozumienia i życzliwości. Jest to jeden z ważniejszych czynników leczących w psychoterapii.

3. Terapia poznawcza podkreśla znaczenie współpracy i czynnego uczestnictwa pacjenta w jej procesie.

Klient podczas terapii poznawczej jest bardzo aktywny. Razem z terapeutą postanawia nad czym będzie pracować, jak często powinni się spotykać. Na początku terapii, terapeuta jest bardziej aktywny, steruje całym procesem, ale w miarę upływu czasu klient coraz bardziej bierze czynny udział w spotkaniach. Klient zaczyna decydować jaki problem będzie omawiany, rozpoznaje błędy w swoim myśleniu i tworzy przystosowawcze przekonania. Ważną kwestią są tzw. prace domowe, czyli zadania, które pacjent wykonuje między spotkaniami. Jest to niezwykle istotne, gdyż pozwala zachować charakter ciągły terapii. Klient pracuje nad swoimi zmianami cały czas, a nie jedynie w ciągu spotkań. Z tego powodu często wykorzystuje się tzw. biblioterapię, czyli pacjent ma za zadanie zaznajomienie się z jakimś tekstem dotyczącym jego problemów.

4. Terapia poznawcza jest zorientowana na cel i koncentruje się na problemie.

Już od pierwszej wizyty terapeuta mobilizuje klienta, aby nazwał swój problem i wyznaczył cel, jaki chciałby osiągnąć. Bardzo ważne jest, aby koncentrować się na sformułowanym celu, gdyż to pozwoli na rzeczywiste określenie efektów terapii i zauważeniu konkretnych zmian.
Terapeuta zwraca uwagę w szczególności na trudności, które uniemożliwiają zrealizowanie planu i pomaga w opracowaniu pewnych strategii mających na celu pominięcie przeszkód.

5. Terapia poznawcza w swej początkowej fazie kładzie szczególny nacisk na teraźniejszość.

W początkowej fazie terapii, terapeuta koncentruje się przede wszystkim na aktualnych problemach. Nie oznacza to jednak, że pomija się w tym nurcie przeszłość. To właśnie w przeszłości ukształtowały się przekonania o nas, o innych i o świecie, i jeśli są niefunkcjonalne, to należy dokonać ich zmiany. Powraca się do przeszłości w celu zrozumienia źródła myślenia pacjenta, jest to niezbędna do zrozumienia procesu kształtowania się schematów poznawczych klienta.

6. Terapia poznawcza ma charakter edukacyjny.

Terapia poznawcza kładzie szczególny nacisk na uczenie klienta, jak być własnym terapeutą i jak zapobiegać nawrotom. Terapeuta opowiada klientowi o naturze jego problemów, informuje z czym mogą się one wiązać i jakie są sposoby interwencji. Opowiada również o samej terapii poznawczej, o jej modelu, pomaga w postawieniu celów, nazwaniu problemu, rozpoznaniu myśli i ich ocenie.

7. Terapia poznawcza jest ograniczona w czasie.

Oczywiście w tej kwestii wszystko jest uzależnione od problemów pacjenta, jednak terapia większości klientów trwa ok. 14 wizyt. Na początku częstotliwość wizyt jest częstsza, zazwyczaj raz w tygodniu, potem natomiast mają one nieco inny charakter, bardziej kontrolny i mogą się odbywać co miesiąc, a nawet raz na pół roku.

8. Sesje terapii poznawczej mają określoną strukturę.

Terapeuta stara się trzymać określonej struktury przebiegu terapii. Zazwyczaj na początku sesji omawia się wykonanie zadania domowego, następnie komentowana jest poprzednia wizyta, potem omawiane kolejne punkty programu terapeutycznego, a na koniec ustala się wspólnie zadanie na następny tydzień. Liczba spotkań może zostać zwiększona jeśli klient czuje taką potrzebę, niemniej jednak terapeuta w tej kwestii nie zmienia samodzielnie liczby wizyt wcześniej ustalonych.

9. Terapia poznawcza uczy pacjenta rozpoznawać, weryfikować i reagować na nieprzystosowawcze myśli i przekonania.

Jednym z głównych założeń terapii poznawczej jest tzw. empiryzm oparty na współpracy. Oznacza to, że pacjent sam jest badaczem swoich emocji, myśli i zachowań. Przy pomocy terapeuty bada ich funkcjonalność, sprawdza czy są zgodne z rzeczywistością. Jeśli odkryją wspólnie, że nie, to opracowują strategie ich zmiany.

10. Podczas terapii poznawczej korzysta się z wielu technik mających na celu zmianę wzorców myślenia, emocji i zachowań.

Terapeuta wybiera techniki w zależności od diagnozy oraz celu, który chce osiągnąć podczas wizyty. W oparciu o konceptualizację problemów pacjenta, tworzonej i uzupełnianej przez cały czas terapii, terapeuta dobiera odpowiednie narzędzia, które mają na celu modyfikację myślenia pacjenta, a w konsekwencji poprawę nastroju i zmianę zachowania. Cały przebieg terapii w dużej mierze zależy od samego klienta, od jego problemów, motywacji do zmiany, umiejętności nawiązywania relacji terapeutycznej oraz doświadczeń związanych z terapią.