Znaczenie żywienia w niedoczynności tarczycy

Tarczyca i jej funkcje w organizmie

Tarczyca jest gruczołem dokrewnym, który produkuje trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) i kalcytoninę. Hormony wytwarzane przez gruczoł tarczowy charakteryzują się najszerszym spektrum działania spośród wszystkich dotychczas poznanych hormonów i wpływają na funkcjonowanie większości tkanek organizmu. Odgrywają kluczową rolę w pracy układu nerwowego, sercowo-naczyniowego oraz wpływają na metabolizm białek, tłuszczów, węglowodanów, a także cholesterolu. Tarczyca odpowiada za 30% wydatków energetycznych związanych ze spoczynkową przemianą materii, dlatego przypuszcza się, że wysokie wartości TSH (tyreotropina, hormon tyreotropowy) świadczące o obniżonej aktywności gruczołu tarczowego będą sprzyjały spowolnieniu metabolizmu i w rezultacie zwiększaniu się masy ciała.

Niedoczynność tarczycy

Niedoczynność tarczycy to choroba, która jest związana z niedoborem hormonów tarczycy (T3 i T4) lub ich niedostatecznym działaniem, co powoduje uogólnione obniżenie tempa przemian metabolicznych w organizmie człowieka. Konsekwencją braku optymalnej ilości trójjodotyroniny i tyroksyny są liczne objawy, takie jak np. osłabienie, senność, narastające zmęczenie, przyrost masy ciała, łatwe marznięcie, zaparcia, wypadanie włosów, depresja, zmniejszenie tolerancji wysiłku, trudności z koncentracją, skupieniem uwagi oraz zaburzenia pamięci. Odnotowano, że niedoczynność tarczycy występuje u 1–5% osób do 60. roku życia i pięciokrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Częstość zachorowania na nią wzrasta wraz z wiekiem i po 60. roku życia szacuje się, że cierpi z jej powodu nawet 10% osób w niektórych populacjach. Niedoczynność tarczycy może być wynikiem uszkodzenia samego gruczołu tarczowego (niedoczynność pierwotna) lub dysfunkcji układu podwzgórze – przysadka mózgowa (niedoczynność wtórna). Niedoczynność wtórna ma dwie postacie: przysadkową (deficyt wydzielania TSH) i podwzgórzową, tzw. trzeciorzędową (deficyt wydzielania TRH).

Znaczenie żywienia w niedoczynności tarczycy

Farmakoterapia jest podstawowym elementem leczenia chorych na niedoczynność tarczycy, jednak prawidłowo zbilansowana dieta bogata w składniki odżywcze potrzebne do syntezy hormonów T3 i T4 oraz ograniczająca substancje antyodżywcze ma również olbrzymie znaczenie dla stanu zdrowia pacjenta. Dieta w niedoczynności tarczycy powinna opierać się na zasadach prawidłowego żywienia, które w Polsce ilustruje Piramida Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej opracowana przez Instytut Żywności i Żywienia z siedzibą w Warszawie w roku 2016.

Należy jednak zwrócić szczególną uwagę na odpowiednią podaż składników pokarmowych kluczowych dla optymalnej pracy tarczycy, do których należy m.in. jod, selen, cynk, żelazo, witaminy D i B12, witaminy o działaniu antyoksydacyjnym, długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 oraz ograniczenie spożycia produktów spożywczych będących źródłem substancji wolotwórczych.

Zapotrzebowanie na podstawowe makroskładniki diety

Do podstawowych założeń diety dla osób z niedoczynnością tarczycy należy zwiększony udział pełnowartościowego białka, węglowodanów o niskim indeksie/ładunku glikemicznym oraz nienasyconych kwasów tłuszczowych. Białko uczestniczy jako substrat w syntezie hormonów tarczycy, a jego wykorzystanie przez organizm osoby chorej na Hashimoto wymaga nawet do 25% dodatkowej ilości energii, co jest efektem korzystnym w przypadku obniżonej spoczynkowej przemiany materii u tych osób. Najbardziej rekomendowane jest białko pochodzenia zwierzęcego w postaci chudego mięsa, ryb morskich, jaj oraz mleka i produktów mlecznych o umiarkowanej zawartości tłuszczu.

Warto zaznaczyć, że odpowiednio wysokie spożycie pełnowartościowego białka hamuje wypadanie włosów, które często towarzyszy chorym z niedoczynnością tarczycy. W postępowaniu dietetycznym warto unikać diet niskotłuszczowych, które mogą nasilać zaburzenia funkcjonowania układu immunologicznego, hormonalnego i powodować niewystarczające wchłanianie, zwłaszcza witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Należy zwiększyć w diecie szczególnie spożycie nienasyconych kwasów tłuszczowych w postaci olejów roślinnych tłoczonych na zimno (oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany), awokado, orzechów, pestek, ziaren, tłustych ryb morskich. W związku z często współwystępującymi zaburzeniami gospodarki węglowodanowej w przebiegu niedoczynności tarczycy zalecane jest ograniczenie węglowodanów w diecie oraz skupienie się wyłącznie na tych o niskim indeksie/ładunku glikemicznym, które umożliwiają normalizację stężenia glukozy we krwi po spożytym posiłku i redukcję poposiłkowej hiperinsulinemii.

Należy wybierać węglowodany złożone znajdujące się w produktach zbożowych pełnoziarnistych (grube kasze, brązowy ryż, ciemne pieczywo i makarony), które zawierają więcej witamin, składników mineralnych i błonnika pokarmowego niż produkty z ziarna oczyszczonego.

Związki wolotwórcze

Ważnym elementem w diecie chorych na niedoczynność tarczycy i Hashimoto jest eliminacja związków goitrogennych (wolotwórczych), które znajdują się przede wszystkim w kapuście, brukselce, rzepie, brokułach, kalafiorze, prosie, soi, gorczycy, orzechach arachidowych, szpinaku, gruszkach i truskawkach. Wśród substancji aktywnych wykazujących takie właściwości można wymienić izoflawonoidy występujące w soi oraz tioglikozydy znajdujące się w warzywach kapustnych. Ich niekorzystne działanie polega na wiązaniu się z jodem i zaburzeniu jego wbudowywania do cząsteczek hormonów gruczołu tarczowego. Należy podkreślić, że obróbka termiczna prowadzi do inaktywacji blisko 30% związków wolotwórczych, dlatego dopuszczalne jest umiarkowane spożycie pokarmów będących ich źródłem przy optymalnej zawartości jodu i selenu.

Ponadto warto zapamiętać, że substancje, które mogą prowadzić do powstania wola, działają tym silniej, im mniejsza jest ilość jodu dostarczana z pożywieniem.

Gluten a niedoczynność tarczycy

Wokół glutenu, który jest białkiem roślinnym znajdującym się w pszenicy, życie, jęczmieniu oraz innych zbożach w wyniku zanieczyszczeń pojawiło się wiele kontrowersji w ostatnich latach. Obserwuje się również, że liczna grupa osób chorych na niedoczynność tarczycy decyduje się eliminować produkty naturalnie zawierające gluten i wybierać alternatywną żywność bezglutenową nierzadko za rekomendacją dietetyka, bądź lekarza. Warto jednak podkreślić, że obecnie brak jest wystarczających dowodów naukowych, aby rekomendować dietę bezglutenową u osób cierpiących z powodu zaburzeń czynności tarczycy, dlatego diety eliminacyjne powinny być stosowane wyłącznie u osób, które z powodu współwystępujących innych chorób lub nadwrażliwości na pokarm są zmuszone zrezygnować z określonych grup produktów spożywczych.

Koniecznie warto przeprowadzić diagnostykę w kierunku celiakii u osób chorujących na autoimmunologiczne zapalenie tarczycy typu Hashimoto, gdyż choroba trzewna często jej współtowarzyszy, a wczesne wykrycie pozwala na wprowadzenie odpowiedniego leczenia, które może zapobiec ewentualnym powikłaniom.

Piśmiennictwo:

1. Garber JR., Cobin RH., Gharib H. i wsp.: Clinical Practice Guidelines for Hypothyroidism in Adults: Cosponsored by the American Association of Clinical Endocrinologists and the American Thyroid Association. Thyroid Volume 22, Number 12, 2012: 1200-1235.
2. Jonklass J., Bianco AC., Bauer AJ. i wsp.: Guidelines for the Treatment of Hypothyroidism: Prepared by the American Thyroid Association Task Force on Thyroid Hormone Replacement. 2014 Dec 1; 24(12): 1670–1751.
3. Lazarus J., Brown RS., Daumerie C. i wsp.: 2014 European Thyroid Association

Guidelines for the Management of Subclinical Hypothyroidism in Pregnancy and in Children. Eur Thyroid J 2014;3:76–94.

1. Tonstad S., Nathan E., Oda K. i wsp.: Vegan Diets and Hypothyroidism. 2013 Nov 20;5(11):4642-52.
2. Mahmoodianfard S., Vafa M., Golgiri F. i wsp.: Effects of Zinc and Selenium Supplementation on Thyroid Function in Overweight and Obese Hypothyroid Female Patients: A Randomized Double-Blind Controlled Trial. J Am Coll Nutr. 2015;34(5):391-9.
3. Jarosz M., Stolińska H., Wolańska D.: Żywienie w niedoczynności tarczycy. PZWL. Warszawa: 1, 2017.
4. Zakrzewska E., Zegan M., Michota-Katulska E.: Zalecenia dietetyczne w niedoczynności tarczycy przy współwystępowaniu choroby Hashimoto. Bromat. Chem. Toksykol. – XLVIII, 2015, 2, 117–127.
5. Virili C., Bassotti G., Santaguida M.G. et al. Atypical celiac disease as cause of increased need for thyroxine: A systematic study. J Clin Endocrinol Metab. 2012; 97(3): 419–422.