Ból kręgosłupa szyjnego - przyczyny, objawy, badania obrazowe

Bóle kręgosłupa w odcinku szyjnym to bardzo częste zjawisko, które może mieć wiele różnych przyczyn. Przeczytaj, jak je diagnozować i jak sobie z nimi radzić.

Na bóle w odcinku szyjnym kręgosłupa – określanym też potocznie jako kręgosłup szyjny – skarży się coraz więcej osób. Jest to związane z upowszechnieniem się smartfonów, tabletów i komputerów, z których ludzie korzystają zwykle w nieprawidłowej, obciążającej kark pozycji, a w dodatku zaczynają regularnie używać tych urządzeń w znacznie młodszym wieku niż kiedyś. Ale nie tylko nowe technologie odpowiadają za pojawienie się dolegliwości bólowych w tej okolicy. W poniższym artykule opisujemy też inne czynniki ryzyka, jak również metody postępowania z bólem kręgosłupa szyjnego.

Z tekstu dowiesz się m. in.:

• jak może przejawiać się ból kręgosłupa szyjnego – i jakie jeszcze symptomy potrafią mu towarzyszyć,
• skąd może się brać ból odcinka szyjnego kręgosłupa,
• co sprzyja pojawieniu się bólu kręgosłupa w odcinku szyjnym,
• jak poradzić sobie z bólem kręgosłupa szyjnego na własną rękę – a kiedy trzeba iść do lekarza,
• jak diagnozuje się przyczyny bólu kręgosłupa w odcinku szyjnym,
• jakie badania obrazowe można wykonać, gdy boli kark lub szyja,
• jak się leczy ból kręgosłupa szyjnego.

Objawy schorzeń kręgosłupa w odcinku szyjnym

Najbardziej oczywistym sygnałem, że coś niedobrego dzieje się w okolicy kręgosłupa szyjnego, jest niemożność poruszania głową w dotychczasowym zakresie oraz napięcie tudzież ból karku, nieraz promieniujący do głowy, barku, łopatki czy ramion. Dolegliwości mogą mieć charakter przewlekły bądź ostry, pojawiać się lub nasilać przy ruchu, pod naciskiem albo po utrzymywaniu przez dłuższy czas niektórych pozycji (np. podczas snu), a także obejmować stopniowo coraz to większy obszar.

Trzeba też jednak zdawać sobie sprawę z tego, że problemy z kręgosłupem w odcinku szyjnym dają niekiedy istotnie mniej typowe objawy, do których należą:

• same bóle głowy – zwłaszcza w części potylicznej, często utożsamiane z migreną;
• zawroty głowy;
• szumy uszne;
• drętwienie, mrowienie, zaburzenia czucia lub osłabienie siły mięśniowej rąk – czasami włącznie z dłońmi;
• zaburzenia widzenia;
• częściowy paraliż.

Jak to możliwe? Wszystko staje się jasne, kiedy przypomnimy sobie, że w każdym kręgu odcinka szyjnego znajduje się otwór, przez który biegną nerwy i naczynia krwionośne łączące mózg z resztą ciała, a ucisk na nie może skutkować niedokrwieniem mózgu czy kłopotami z przewodnictwem nerwowym.

Przyczyny dolegliwości w odcinku szyjnym kręgosłupa

Za ucisk ów odpowiedzialne bywają nieprawidłowości takie jak dyskopatia szyjna – czyli wysuwanie się krążka międzykręgowego (potocznie: dysku) spomiędzy kręgów odcinka szyjnego – nasilające się z wiekiem zmiany zwyrodnieniowe kości, chrząstek i innych struktur tworzących kręgosłup (tzw. spondyloza), a także guzy nowotworowe.

Uciskane, drażnione czy uszkodzone potrafią być również same zakończenia nerwów, czyli korzenie nerwowe. Efektem takiego stanu rzeczy, określanego fachowo jako radikulopatia szyjna, jest ból. Jeżeli ten ostatni jest ostry, promieniuje, a w dodatku towarzyszą mu zaburzenia czucia w kończynach górnych, mówić można o rwie barkowej, nazywanej też czasem rwą ramienną. Radikulopatię wywołują nie tylko zwyrodnienia czy wypukliny krążków międzykręgowych, ale też procesy zapalne i powtarzające się mikrourazy w obrębie korzeni nerwowych.

U osób młodych, u których nie zdążyły się jeszcze rozwinąć zmiany degeneracyjne, bóle w okolicy kręgosłupa szyjnego najczęściej jednak spowodowane są urazami i przeciążeniami (np. na skutek wypadków komunikacyjnych), kontuzjami sportowymi (prowadzącymi choćby do uszkodzeń więzadeł i innych struktur) oraz długotrwałym napięciem i przykurczem mięśni.

Ból kręgosłupa szyjnego – czynniki ryzyka

Utrzymywaniu owego napięcia sprzyjają rozmaite okoliczności, z których dość mało osób zdaje sobie na ogół sprawę, przez co czynniki ryzyka często się niestety nakładają na siebie. Zdecydowanie warto je więc tu wymienić. Są to zaś mianowicie:

• wady postawy;
• częste powtarzanie tych samych czynności w nieodpowiedniej pozycji – lub po prostu pozostawanie w niej przez dłuższy czas;
• praca przy komputerze – zwłaszcza gdy monitor umieszczony jest za nisko, zbyt wysoko lub nieco pod kątem;
• praca wymagająca pochylania głowy – np. w szwalni albo w laboratorium (przy mikroskopie);
• częste pochylanie głowy nad ekranem tabletu lub telefonu;
• przewlekły stres, nerwica, depresja – bólowi karku towarzyszą w tych stanach niekiedy też mdłości i zawroty głowy;
• niewłaściwe ułożenie ciała w czasie snu – np. poprzez spanie na zbyt dużej liczbie poduszek lub na zbyt miękkim łóżku czy spanie na brzuchu z przekrzywioną głową;
• wypoczynek w pozycji, która zapewnia podparcie samej głowie, ale już nie kręgom szyjnym – np. przed telewizorem;
• brak regularnej aktywności fizycznej, która pozwoliłaby zachować mięśnie stabilizujące kręgosłup szyjny w dobrej formie;
• podejmowanie aktywności fizycznej bez właściwej rozgrzewki.

Jeśli szyja dzień w dzień, całymi latami narażona jest na przeciążenia, napięcia i związane z nimi mikrourazy, po pewnym czasie chrząstki, kręgi, krążki międzykręgowe i inne elementy anatomiczne zlokalizowane w tej okolicy zaczynają ulegać niepożądanym przesunięciom i deformacjom. A to z kolei prowadzi do rozwoju wspomnianej spondylozy czy dyskopatii, która odpowiada za niemal co drugi przypadek bólu kręgosłupa w odcinku szyjnym.

Warto wiedzieć
Wśród przyczyn dolegliwości bólowych w obrębie karku i szyi wymienić należy ponadto schorzenia stomatologiczne i laryngologiczne, infekcje dróg oddechowych, choroby zakaźne i nowotworowe z zajęciem węzłów chłonnych, jak również podrażnienie zakończeń nerwowych przez ekspozycję na pęd zimnego powietrza w przeciągu lub podczas jazdy samochodem albo innym środkiem transportu przy uchylonych oknach (tzw. zawiany kark).

Kiedy zgłosić się do lekarza, gdy boli kręgosłup szyjny

Jeśli ból odcinka szyjnego kręgosłupa jest dotkliwy, ale mimo to wciąż pozwala w miarę normalnie funkcjonować, można spróbować poradzić z nim sobie „domowymi” metodami. Chodzi tu choćby o:

• wdrożenie regularnych przerw w pracy – najlepiej połączonych z rozciąganiem mięśni karku i szyi;
• poprawę ergonomii stanowiska pracy – np. poprzez zakup podkładki pod laptopa podnoszącej monitor na optymalną wysokość;
• zakup lepszego materaca lub poduszki ortopedycznej;
• ciepłe kąpiele – zwłaszcza z solą epsom lub olejkami eterycznymi, które przy okazji pomogą złagodzić stres;
• zraszanie karku na przemian ciepłą i zimną wodą;
• ciepłe kompresy – a także nacieranie mięśni karku i szyi maścią rozgrzewającą lub spirytusem salicylowym, stosowanie poduszki elektrycznej;
• zimne kompresy – jeśli ból i ograniczenie ruchomości są następstwem urazu;
• masaże – zarówno profesjonalne, jak i przy użyciu piłeczek tenisowych czy tzw. rollerów;
• wdrożenie ćwiczeń wzmacniających i rozciągających mięśnie karku i szyi.

Jeśli jednak to wszystko nie pomoże i ból będzie się utrzymywał albo wręcz ulegnie nasileniu, koniecznie trzeba zgłosić się do specjalisty.

Podobnie w sytuacji, gdy bólowi kręgosłupa szyjnego towarzyszą objawy neurologiczne, czyli np. bóle lub zawroty głowy, zaburzenia widzenia lub czucia czy niedowłady kończyn. Co ważne, w takiej sytuacji niewskazane jest podejmowanie na własną rękę ćwiczeń na kark i szyję. Do lekarza należy udać się także wtedy, gdy ból jest nagły i ostry, gdy uniemożliwia podejmowanie codziennych działań czy poruszanie głową – oraz oczywiście po poważnych urazach.

Warto wiedzieć
Z przewlekłym bólem kręgosłupa w odcinku szyjnym można zgłosić się nie tylko do ortopedy, ale też do lekarza rodzinnego czy fizjoterapeuty, którzy ewentualnie zalecą konsultację ortopedyczną, jeśli zajdzie taka potrzeba. Na dalszych etapach niezbędne okazuje się zaś niekiedy odwiedzenie również neurologa lub reumatologa.

Diagnostyka bólu kręgosłupa w odcinku szyjnym

Podczas pierwszej wizyty fachowiec przeprowadzi szczegółowy wywiad oraz tzw. badanie fizykalne. Zapyta więc m. in. o wykonywany przez pacjenta zawód czy uprawiane sporty, o czas i okoliczności pojawienia się bólu, a także o stopień nasilenia problemu. Poprosi ponadto o możliwie dokładny opis odczuć i wskazanie najbardziej bolesnych miejsc.

Rzeczone badanie fizykalne polega zaś na przyjrzeniu się karkowi i szyi – np. w poszukiwaniu zaczerwienienia, opuchlizny czy widocznych anomalii w budowie kręgosłupa – oraz na dotykaniu tych okolic w konkretny sposób. Pacjent najprawdopodobniej zostanie też poproszony o poruszanie głową w wybranych kierunkach. Wszystko to pozwala ocenić m. in. siłę mięśniową, zakres ruchomości czy wzajemne ustawienie kręgów w odcinku szyjnym oraz określić lokalizację „epicentrum” bólu i jego przyczyny.

Uwaga: przyjęcie przed wizytą leków przeciwbólowych grozi zafałszowaniem wyników badania fizykalnego.

Czasem tylko tyle wystarczy, aby postawić diagnozę i na tej podstawie zaplanować skuteczne leczenie. Bywa jednak, że w oparciu o wstępne rozpoznanie lekarz zleca dalsze badania, które pomogą rozwiać ewentualne wątpliwości. Przy podejrzeniu zmian zwyrodnieniowo-wytwórczych, czyli kostnych narośli pojawiających się wskutek przeciążeń i związanych z nimi uszkodzeń chrząstki stawowej, wskazane jest choćby wykonanie badania krwi. Chodzi tu tyleż o morfologię, co o zmierzenie poziomu białka ostrej fazy (CRP) i odczyn Biernackiego (OB). Dzięki temu stwierdzić można toczący się w organizmie stan zapalny. Nieocenione okazuje się też oczywiście zrobienie badań obrazowych.

Ból kręgosłupa szyjnego – badania obrazowe

Badania te pozwalają zajrzeć do wnętrza ciała pacjenta i uwidocznić obecne tam struktury anatomiczne oraz ewentualne zmiany tkankowe, jak również określić ich rozmiar, dokładne położenie czy charakter patologii. W kontekście bólu szyi i karku, zależnie od wstępnej diagnozy, najczęściej zastosowanie znajdują wymienione poniżej procedury.

USG Doppler tętnic szyjnych i kręgowych umożliwia ocenę przepływu krwi przez biegnące szyją naczynia, kiedy zgłaszane objawy sugerują niedokrwienie mózgu.

USG tkanek miękkich to tanie, szybkie i bezpieczne badanie zlecane wówczas, gdy lekarz przypuszcza, że przyczyna problemu leży właśnie po stronie tkanek miękkich, a więc przede wszystkim mięśni, więzadeł, ścięgien, powięzi czy węzłów chłonnych.

RTG odcinka szyjnego kręgosłupa skupia się z kolei na kościach. Jest badaniem tak samo niedrogim i szybkim jak USG, ale angażuje szkodliwe promieniowanie jonizujące, w związku z czym wykonuje się je wyłącznie na podstawie skierowania lekarskiego.

Tomografia komputerowa kręgosłupa szyjnego również wykorzystuje promieniowanie, i to w znacznie większych dawkach, pokazuje jednak o wiele więcej niż zwykły rentgen. Tomografię zleca się m. in.:

• po wypadkach – do oceny rozległości urazów;
• przy podejrzeniu nieprawidłowości takich jak choroba zwyrodnieniowa, wypadnięcie dysku (inaczej: przepuklina kręgosłupa), zmiany nowotworowe czy tzw. kręgozmyk (wzajemne przemieszczenie kręgów);
• przed zabiegami chirurgicznymi kręgosłupa w odcinku szyjnym i po nich – aby lepiej zaplanować operację, a później ocenić jej skuteczność;
• w ramach tzw. biopsji celowanej – gdy pod kontrolą tomografu pobiera się fragment podejrzanej zmiany, aby poddać go dalszej analizie pod mikroskopem;
• gdy lekarz podejrzewa stenozę (inaczej: zwężenie) kanału kręgowego z uciskiem na nerwy, ale rezonans magnetyczny nie wchodzi w grę – np. dlatego, że pacjent ma wszczepiony rozrusznik lub cierpi na klaustrofobię.

Ze względu na użycie promieniowania tomografii nie należy zbyt często powtarzać, zwłaszcza u osób starszych i małych dzieci, kobiety w ciąży zaś w ogóle nie powinny się jej poddawać.

Rezonans magnetyczny kręgosłupa w odcinku szyjnym uwidacznia zarówno kości, jak i tkanki miękkie, jest ponadto najlepszą metodą obrazowania rdzenia kręgowego, ale też badaniem stosunkowo kosztownym i nie wszędzie dostępnym. W placówkach prywatnych natomiast na rezonans można zgłosić się bez skierowania, jako że wykorzystuje on nie promieniowanie, lecz zasadniczo bezpieczne dla zdrowia pole magnetyczne i fale radiowe. To narzędzie diagnostyczne służy przede wszystkim ocenie ucisku struktur kręgosłupa na nerwy, różnicowaniu zmian zapalnych i nowotworowych oraz rozpoznawaniu schorzeń takich jak dyskopatia czy przepuklina kręgosłupa szyjnego – zwłaszcza gdy np. z uwagi na ciążę lepiej nie przeprowadzać tomografii.

Warto wiedzieć
W populacji statystycznie częściej niż ból kręgosłupa w odcinku szyjnym występuje tylko ból kręgosłupa lędźwiowego, któremu to zagadnieniu poświęciliśmy osobny artykuł.

Leczenie bólu kręgosłupa w odcinku szyjnym

Trafne wskazanie przyczyny bólu kręgosłupa szyjnego jest o tyle kluczowe, że istnieje bardzo wiele form jego terapii, a dobór tych najlepszych w danym przypadku zależy właśnie od powodu, dla którego ów ból się pojawił. Zabiegi chirurgiczne – jak dyscektomia, czyli usunięcie przemieszczonej części krążka międzykręgowego, albo stosowana w złamaniach kompresyjnych (tj. takich, gdzie kość przypomina zgniecione pudełko) wertebroplastyka – na szczęście rzadko okazują się absolutnie niezbędne. Wykonuje się je głównie wtedy, gdy stan pacjenta jest bardzo zły, np. po wypadku, oraz jeśli trwające minimum kilka tygodni leczenie zachowawcze nie przynosi pożądanych efektów.

Na leczenie to składać się mogą natomiast następujące elementy:

• farmakoterapia – czyli stosowanie środków przeciwbólowych i przeciwzapalnych, a także dłuższe kuracje wybranymi suplementami diety. W razie potrzeby leki podawane są nie tylko doustnie, ale też w postaci iniekcji (zastrzyku) bezpośrednio w miejscu występowania bólu;
• ostrzykiwanie konkretnych rejonów osoczem bogatopłytkowym;
• unieruchomienie szyi w kołnierzu ortopedycznym – zwłaszcza przy urazach typu „whiplash” (ang. smagnięcie biczem), powstających np. podczas wypadku samochodowego, gdy inne auto uderza w pojazd z dużą siłą od tyłu;
• kinezyterapia, czyli leczenie ruchem – a więc wykonywanie odpowiednich ćwiczeń, zarówno z rehabilitantem, jak i samodzielnie;
• fizjoterapia – w tym masaże, sucha igłoterapia, kinesiotaping (specjalne taśmy naklejane na skórę i regulujące napięcia powięzi czy mięśni);
• fizykoterapia – m. in. krioterapia (leczenie zimnem), laseroterapia, wodolecznictwo (np. bicze wodne czy kąpiele borowinowe), pole magnetyczne, leczenie prądami;
• zmiana codziennych nawyków i postawy przyjmowanej podczas snu, pracy i innych czynności – p. wyżej.

Na koniec trzeba wspomnieć, że niektóre problemy objawiające się bólem kręgosłupa w odcinku szyjnym (np. zmiany zwyrodnieniowe) niestety nie dają się w pełni wyleczyć. Dzięki odpowiedniemu postępowaniu można jednak zahamować rozwój patologii oraz dokonać istotnej redukcji odczuwanych dolegliwości.