To „tylko” nerwica – zaburzenia nerwicowe

Nerwice (zaburzenia nerwicowe, zaburzenia lękowe) należą do najczęściej występujących zaburzeń psychicznych. Szacuje się, że boryka się z nimi nawet 8 mln ludzi w Polsce. Nerwica jest bardzo szerokim pojęciem, obejmującym wiele typów zaburzeń.

W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że w wyniku chronicznego stresu, napięcia i wewnętrznych konfliktów psychicznych, przeciążony układ nerwowy przestaje sobie radzić, co prowadzi do dysfunkcji narządów (np. bóle), zakłóceń procesów psychicznych (np. problemy z koncentracją, zapamiętywaniem), emocjonalnych (np. lęk) oraz patologicznych form zachowania (np. unikanie wychodzenia z domu).

W przypadku nerwicy dochodzi do sprzężenia zwrotnego: lęk nasila napięcie i objawy w ciele, to z kolei potęguje lęk, a ten powoduje jeszcze silniejsze objawy – i tak w koło.

Należy jednak pamiętać, że w przypadku nerwicy chory cały czas zdaje sobie sprawę ze swojego stanu, często z absurdalności swoich objawów, zachowuje kontakt z rzeczywistością. Można powiedzieć, że wie, iż coś mu dolega. Odróżnia to nerwicę od psychozy, w której chory uznaje świat psychicznych przeżyć za realny, traci więc kontakt z rzeczywistością.

Objawy nerwicy – jak ją rozpoznać

Rozpoznanie nerwicy może być trudne, ponieważ jak wspomniano powyżej, może ona przybierać różne formy somatyczne. Chory może odczuwać bóle kręgosłupa, kłucia w sercu, duszności, drżenie mięśni, wypadanie włosów, ogromne zmęczenie itp. Zgłasza się z tymi objawami do lekarza pierwszego kontaktu. Lekarze muszą wykonać czasem całą serię badań zanim uznają, że z czysto fizycznego punktu widzenia dana osoba jest zdrowa, wtedy dopiero podejrzenie pada na nerwicę.

Objawy nerwicowe mogą się pojawiać w różnych obszarach, najczęściej występują jednak w różnych sferach jednocześnie:

1. Sfera somatyczna:

– bóle (głowy, kręgosłupa, serca, żołądka, kończyn)

– brak czucia niektórych części ciała

– zaburzenia mowy, wzroku, słuchu, równowagi, drgawki

– duszności, uderzenia gorąca

– zaburzenia seksualne

– porażenie narządów ruchu

2. Sfera emocjonalna:

– lęk (wolnopłynący i/lub napadowy)

– brak motywacji, apatia

– szybkie wpadanie w złość, ciągłe poirytowanie

– przygnębienie

– zaburzenia snu

– fobie (przed sytuacjami, zwierzętami, przedmiotami, ludźmi)

3. Sfera poznawcza:

– zaburzenia pamięci

– brak koncentracji uwagi

– derealizacja – czyli poczucie, że jest się jakby „poza” rzeczywistością

– natręctwa myślowe i ruchowe

Skąd się bierze nerwica?

Przyczyny nerwicy są różne, niepokojący jest jednak fakt, że zapadalność na to zaburzenie wzrasta, szczególnie w społeczeństwach rozwiniętych. Za główne źródło uznaje się nieuświadomione konflikty pomiędzy dążeniami jednostki (zarówno tymi wewnętrznymi, jak i tymi nałożonymi z zewnątrz) a jej możliwościami, naturalnymi ograniczeniami i normami społecznymi.

Rosnący pośpiech, rywalizacja, nacisk na rozwój, efektywność, atrakcyjny wygląd – ogólnie – ciągłe osiąganie sukcesów powodują, że organizm funkcjonuje w stanie chronicznego napięcia. Dodatkowo czynniki, takie jak hałas, brak przestrzeni życiowej, brak snu, napięte stosunki rodzinne przyczyniają się do powstania nerwicy.

Istotne są także czynniki genetyczne oraz osobowościowe. Jednostki skoncentrowane na sobie, egocentryczne, ale także bardzo przejmujące się opinią innych, osoby perfekcjonistyczne, niepotrafiące „odpuszczać” są znacznie bardziej narażone na nerwicę. Konflikt wewnętrzny wywołuje lęk (np. z jednej strony chcę być perfekcyjną panią domu, z drugiej złoszczę się, że mąż mi nie pomaga, ale nie można się złościć na męża, ponieważ to obowiązek kobiety dbać o dom, tłumię więc złość. Pojawia się jednak nieuświadomiony lęk – lęk, że w końcu nie dam rady dbać o wszystko, że w końcu wybuchnę itd.). Długotrwały lęk i napięcie prowadzi w końcu do wyczerpania, osoba staje się słabsza, a to nasila lęk (przecież wciąż jest tyle do załatwienia …).

Rodzaje nerwic

Istnieje wiele klasyfikacji nerwic, według Światowej Organizacji Zdrowia: ICD – 10, wyróżnia się następujące ich rodzaje (tutaj zwane zaburzeniami lękowymi):

• zaburzenia lękowe (w tym fobie)
• zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (nerwica natręctw)
• zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)
• reakcje na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne
• zaburzenia występujące pod postacią somatyczną

Należy pamiętać, że rodzaj nerwicy powinien być diagnozowany przez specjalistę (lekarza psychiatrę), ważne aby diagnoza pogłębiona została o wywiad psychologiczny.

Leczenie – jak sobie z tym poradzić

Główną metodą leczenia (wyleczenia) w zdecydowanej większości przypadków jest psychoterapia. W zależności od nasilenia, konstelacji objawów i przyczyn nerwicy stosuje się dodatkowo leki. Leki mają za zadanie głównie zniwelować najbardziej dokuczające objawy (uporczywe bóle, lęki, ataki paniki, myśli depresyjne), dzięki nim jednostka może zacząć funkcjonować i rozpocząć psychoterapię. W trakcie terapii pacjent razem z terapeutą analizuje swoje zachowanie, szuka prawdziwych przyczyn lęków, przygląda się wewnętrznym konfliktom. Czasem jest to trudne i bolesne, ponieważ okazuje się, że trzeba porzucić liczne dotychczasowe przekonania, z pewnych rzeczy trzeba zrezygnować, odpuścić (np. trudno jest być idealną gospodynią domową, pracować po 16 godzin dziennie, świetnie wyglądać, chodzić na aerobik, przyrządzać egzotyczne kolacje dla męża, wyjeżdżać na atrakcyjne wakacje i dodatkowo spędzać kilka godzin dziennie z dziećmi).

W innych przypadkach, w trakcie terapii okazuje się, że pewne cechy osobowości, jak na przykład potrzeba kontroli, spodziewanie się najgorszego od innych, nieufność, nieumiejętność wchodzenia w zależność, proszenia o pomoc itp. przyczyniają się do powstania nerwicy i to również podlega zmianie. W pewnym momencie kiedy jednostka zaczyna lepiej funkcjonować, może razem z psychoterapeutą i psychiatrą podjąć decyzję o odstawieniu leków i kontynuowaniu pracy już tylko psychoterapeutycznej.

W przypadku zaburzeń nerwicowych pomocna może się okazać psychoterapia prowadzona w nurcie behawioralno-poznawczym oraz psychodynamicznym – to drugie podejście jest szczególnie użyteczne w przypadku nerwic wynikających ze struktury osobowości.

Psychoterapia jest procesem długotrwałym (1 – 3 lata w przypadku zdrowej osobowości, 3 – 5 lat w przypadku zaburzeń osobowości), czasem żmudnym i frustrującym. Jednak przy dużej motywacji pacjenta, gotowości i chęci do zmiany, terapia może doprowadzić do trwałego wyleczenia, znacząco podnieść poziom funkcjonowania i zadowolenie z życia.