Zaburzenia osobowości – trzy podstawowe grupy osobowości według systemu DSM-IV

Dzisiaj każdy już wie, co to jest depresja lub alkoholizm, natomiast zaburzenia osobowości są mniej znanym terminem. Jakie cechy najczęściej wskazują na osobowość zaburzoną? Czy takie cechy jesteśmy w stanie zauważyć również u siebie?

Jeśli ktoś znacznie odbiega od normy swoim zachowaniem, myśleniem, emocjami oraz sposobem w jaki odnosi się do innych to może cierpieć na zaburzenie osobowości. Samo ustalenie normy jest trudnym zadaniem. Niżej wymienione cechy poszczególnych zaburzeń łatwo u siebie odnaleźć. Nie oznaczają to jeszcze, że ktoś ma zaburzenie osobowości. Ważnym kryterium jest cierpienie, którego osoba doświadcza oraz poważne trudności w funkcjonowaniu w wielu obszarach życia. Dopiero, kiedy zasoby radzenia sobie zostaną mocno nadszarpnięte osoba taka może szukać pomocy. Wcześniej, bardzo trudno zobaczyć jej, że problem leży w jej własnym zachowaniu. Diagnozę można postawić wyłącznie na podstawie pogłębionego wywiadu diagnostycznego, zrobionego przez specjalistę (psychologa, psychoterapeutę, psychiatrę).

DSM-IV, czyli najbardziej rozpowszechniony współcześnie system klasyfikacyjny zaburzeń psychicznych wyróżnia 3 grupy zaburzeń osobowości, które zostały pogrupowane ze względu na pewne cechy wspólne:

Grupa A – osoby cechujące się ekscentrycznością i brakiem relacji z innymi

1. Osobowość paranoiczna, częściej spotykana u mężczyzn, około 2.3/4.4 % w ogólnej populacji. Osoba podejrzewa innych o wykorzystywanie, szkodzenie jej mimo, że nie ma na to dowodów. Cały czas zastanawia się nad lojalnością przyjaciół lub współpracowników. Nie zwierza się innym, z lęku że informacje zostaną użyte przeciw niej. Odczytuje różne zachowania jako ukryte zniewagi, chowa urazy trudno jej wybaczać. Łatwo się złości i atakuje w odpowiedzi na coś, co postrzega jako atak na swoje dobre imię, choć inni tego tak nie widzą. Ma nawracające podejrzenia niewierności partnera/ partnerki bez wystarczających dowodów. Rzadko szuka pomocy z powodu swojej nieufności.
2. Osobowość schizoidalna, częściej spotykana wśród mężczyzn, około 3.1/4.9% populacji. Osoby nie cieszą bliskie relacje, nawet rodzinne, dlatego rzadko ma żonę/męża. Prawie zawsze wybiera aktywności, które gwarantują samotność. Nie jest zainteresowana życiem seksualnym. Nie ma przyjaciół, znajomych, wyłącznie rodzinę pierwszego stopnia. Jest obojętna na krytykę, czy pochwały. Okazuje emocjonalny chłód, oderwanie, spłaszczone emocje.
3. Osobowość schizotypowa, występująca u około 3.9 populacji. Cechuje ją brak bliskich przyjaciół i potrzeby bycia wśród ludzi, dziwne przekonania, magiczne myślenie odstające od norm kulturowych (telepatia, 6 zmysł, widzenie aury),niezwykłe doznania zmysłowe oraz nietypowa mowa i myślenie (metaforyczne, stereotypowe, dziwne). Podejrzliwość oraz paranoidalne myślenie, nieadekwatne lub ograniczone emocje. Często towarzyszy również nadmierny lęk społeczny, który nie mija po zacieśnieniu relacji i jest związany z lękami paranoidalnymi.

Grupa B – osoby nieobliczalne i trudne we współżyciu społecznym

1. Osobowość antyspołeczna, częściej spotykana wśród mężczyzn. Osoba nie potrafi się dostosować do norm społecznych. Nie odczuwa wyrzutów sumienia albo w bardzo niewielkim stopniu. Jest podstępna, oszukuje i okłamuje innych, aby osiągnąć swoje cele. Jest impulsywna- nie jest w stanie planować, łatwo się irytuje, może być agresywna. Zupełnie nie przejmuje się ryzykiem lub własnym bezpieczeństwem. Jest nieodpowiedzialna, nie potrafi utrzymać stałej pracy, nie spłaca swoich długów. Antyspołeczne zaburzenie osobowości może zostać zdiagnozowane w przypadku stwierdzenia zaburzenia zachowania w dzieciństwie.
2. Osobowość histrioniczna, osoba stale chce być w centrum uwagi, prowokuje emocjonalnie lub seksualnie by zwrócić na siebie uwagę. Mówi i zachowuje się w sposób dramatyczny. Ma silne opinie, ale mało faktów na ich poparcie. Łatwo poddaje się wpływom innych. Jej emocje łatwo się zmieniają (są powierzchowne). Jest bardzo zaabsorbowana swoim wyglądem zewnętrznym. Myśli, że jej relacje są bliższe niż są w rzeczywistości.
3. Osobowość z pogranicza, nowe badania wskazują na występowanie tego zaburzenia w równym stopniu wśród mężczyzn i kobiet.Osoba cierpi na intesywny lęk przez porzuceniem. Ma burzliwe związki z innymi ludźmi. Niestabilny obraz siebie. Jej emocje są bardzo intesywne i zmienne. Ma uporczywe poczucie pustki. Odczuwa silną złość z drobnych powodów. Przejawia zachowania impulsywne i samodestrukcyjne. Może przejawiać zachowania samouszkodzające i samobójcze, oraz przejściowe objawy paranoidalne- traci kontakt z rzeczywistością w stresie.
4. Osobowość narcystyczna, osoba wierzy, że jest lepsza od innych, fantazjuje o sukcesie,władzy, idealnej miłości, sławie. Wyolbrzymia swoje sukcesy i talenty, oczekuje ciągłych pochwał i podziwu. Wierzy, że zasługuje się na specjalne traktowanie.  Nie potrafi odczytywać emocji innych ludzi. Wykorzystuje relacje do własnych celów. Jest zazdrosna, wierzy też, że jej zazdroszczą. Stawia sobie nierealistyczne cele. Łatwo ją zranić- ma delikatne poczucie własnej wartości.Często nadużywa substancji psychoaktywnych, alkoholu, może cierpieć na depresję, mieć myśli, zachowania samobójcze, trudności w relacjach oraz problemy w pracy/ szkole.

Grupa C – osoby unikające relacji i sytuacji stresowych

1. **Osobowość unikająca,**woli pracować sama, ponieważ boi się krytyki, braku aprobaty, odrzucenia. Nie angażuje się w relacje, dopóki nie jest pewna, że jest lubiana. Jest wycofana w intymnych relacjach ponieważ boi się zawstydzenia lub ośmieszenia. Absorbuje ją myślenie o tym, że zostanie skrytykowana w sytuacjach społecznych. Jest wycofana w nowych relacjach, ponieważ czuje się nieadekwatna. Widzi siebie jako niedostosowaną, nieatrakcyjną gorszą od innych. Nie jest gotowa podejmować ryzyko, czy próbować nowych rzeczy, ponieważ boi się ośmieszenia.
2. Osobowość zależna, Osoba  potrzebuje wielu zapewnień innych osób, by podejmować drobne decyzje życia codziennego. Potrzebuje innych, by przejęli odpowiedzialność za większość obszarów jej życia. Jest nieasertywna (z lęku przed utratą wsparcia i akceptacji). Nie potrafi sama inicjować projektów, ponieważ brakuje jej wiary w siebie, a nie motywacji, czy energii. Zgadza się robić niechciane obowiązki, aktywności,  by uzyskać potrzebne jej wsparcie. Czuje się bezradna, kiedy jest sama, boi się, że nie poradzi sobie bez wsparcia drugiej osoby.  Kiedy jej związek się kończy natychmiast szuka kolejnego. Jest zaabsorbowana lękiem przed samotnością i tym, że nie da sobie wtedy rady.
3. Osobowość anankastyczna (obsesyjno-kompulsyjna) około 2 razy częściej spotykana u mężczyzn. Osoba jest zaabsorbowana listami, regułami… Wykazuje perfekcjonizm uniemożliwiający ukończenie zadania. Oddana pracy wyklucza wszelkie przyjemności i czas wolny z życia. Jest nadmiernie sumienna, skrupulatna. Jej standardy moralne są sztywne i nienegocjowalne. Nie potrafi wyrzucić starych rzeczy nawet, kiedy nie przedstawiają wartości sentymentalnej. Nie potrafi zlecać swojej pracy, o ile ktoś nie działa dokładnie według jej wytycznych. Nie wydaje pieniędzy na siebie i innych ponieważ musi odkładać na czarną godzinę. Jest uparta i sztywna.

Co powoduje zaburzenia osobowości, badania wskazują na połączenie czynników genetycznych i niesprzyjającego środowiska: traumy dziecięcej, nadużyć seksualnych, przemocy fizycznej i psychicznej. Często także zaniedbania i odrzucenia przez opiekunów.

W przypadku tych zaburzeń problemy zwykle zaczynają się w adolescencji. Często do problemów osobowościowych dochodzą inne zaburzenia: depresja, zaburzenia lękowe, uzależnienia, zaburzenia odżywiania. To właśnie z tego powodu osoba zwykle szuka pomocy specjalisty. Z problemów osobowościowych nie zdaje sobie sprawy.

Diagnoza zaburzeń osobowości jest ważna, ponieważ zmienia rokowanie i sposób leczenia. Ocenia się, że nawet, co 10 osoba może w którymś momencie swojego życia cierpieć na zaburzenie osobowości. Natomiast wśród szukających pomocy jest tych osób o wiele więcej. W różnych badaniach szacuje się, osób z zaburzeniem osobowości z pogranicza szukających pomocy psychologicznej może być od 23 do nawet 77 procent.