USG Doppler - na czym polega badanie

Schorzenia naczyniowe dotyczą niestety coraz większego odsetka populacji. Dzięki USG Doppler ich diagnozowanie jest na szczęście dziś stosunkowo proste.

Ultrasonografia dopplerowska – określana też skrótowo jako USG Doppler – to w tej chwili najbezpieczniejsze, najtańsze i najszerzej dostępne badanie pozwalające obserwować przepływ krwi przez narządy i naczynia krwionośne. Technika ta, wykorzystywana w medycynie i udoskonalana już od niemal pół wieku, z powodzeniem wyparła wiele mniej dokładnych, a przy tym bardziej uciążliwych metod diagnostycznych. Przeczytaj, czym różni się od klasycznego USG i kiedy znajduje zastosowanie.

Z artykułu dowiesz się ponadto m. in.:

• skąd się wzięła nazwa USG Doppler,
• jaka jest zasada działania ultrasonografu wyposażonego w funkcję Doppler,
• jakie są wskazania do ultrasonografii dopplerowskiej,
• dlaczego USG Doppler jest najpopularniejszym badaniem naczyń krwionośnych,
• które części ciała bada się z wykorzystaniem techniki dopplerowskiej,
• ile kosztuje USG Doppler i gdzie zrobić to badanie,
• jakie wyróżnia się warianty USG Doppler,
• jak wygląda badanie USG Doppler,
• na czym polega przygotowanie do USG Doppler.

Na czym polega technika dopplerowska

W USG Doppler, podobnie jak w zwykłej ultrasonografii, do obrazowania wewnętrznych struktur organizmu wykorzystuje się ultradźwięki. To dźwięki tak wysokie, że aż niesłyszalne dla ludzkiego ucha. Nie wpływają w żaden sposób na tkanki, dlatego badanie z ich wykorzystaniem jest zasadniczo bezbolesne i w pełni bezpieczne. Ultradźwięki skierowane na wybrany element odbijają się po prostu od niego, a powracając – niosą ze sobą przekładalne na obraz informacje m. in. o jego budowie czy położeniu. Na podobnej zasadzie działają chociażby sonary, czyli systemy naprowadzające w łodziach podwodnych. Więcej na temat tego zjawiska pisaliśmy w tekście „USG – na czym polega badanie”.

Ultrasonografia dopplerowska skupia się jednak na nieco innej właściwości ultradźwięków. Ponieważ z punktu widzenia fizyki są one falą, podlegają tzw. efektowi Dopplera, opisanemu po raz pierwszy w XIX w. przez niemieckiego uczonego o tym nazwisku. Zaobserwował on, że jeżeli źródło dźwięku przemieszcza się względem odbiorcy, to dźwięk ten z bliska wydaje się wyższy niż z daleka, choć sam w sobie pozostaje niezmienny. Świetnym tego przykładem jest odgłos przejeżdżającej na sygnale karetki – z pewnością zdarzyło ci się zauważyć, jak ulega on pozornej zmianie, gdy ambulans cię mija.

Podobnie zachowywać się będą dźwięki nie tyle wydawane przez poruszający się obiekt, ile od niego odbite. A więc też ultradźwięki emitowane przez głowicę ultrasonografu (tj. aparatu do USG) i powracające do niej po odbiciu przemieszczających się po ciele krwinek. Ultrasonograf przystosowany do analizy efektu Dopplera „słyszy” te ultradźwięki nieco inaczej w zależności od tego, jak daleko zdążyły się przemieścić potraktowane nimi krwinki – i na tej podstawie określa kierunek oraz prędkość przepływu krwi.

Zastosowanie USG Doppler

Wykonujący badanie dopplerowskie lekarz może zatem dostrzec, jeśli w którymś miejscu krew płynie wolniej albo nawet się cofa, bo np. natrafiła na przeszkodę lub ponieważ „pompujące” ją zastawki nie funkcjonują prawidłowo. Wykorzystuje się to m. in. w następujących sytuacjach:

• ocena drożności żył i tętnic, wykrywanie ich ewentualnych zwężeń;
• diagnostyka i monitorowanie schorzeń takich jak miażdżyca, zakrzepica żył głębokich, wrodzona lub nabyta niewydolność zastawek żylnych, będące jej skutkiem żylaki, wady zastawkowe serca (badanie dopplerowskie często wykonuje się zresztą w ramach USG serca) czy tętniaki – a także kontrola postępów leczenia tych problemów;
• wykrywanie i różnicowanie nowotworów – stosunkowo niegroźne cysty, ropnie czy torbiele nie są unaczynione, nie da się więc zaobserwować w nich przepływu krwi, który występuje natomiast w litych guzach o charakterze złośliwym;
• diagnostyka niepłodności u mężczyzn – USG Doppler ujawnia prowadzące do niej żylaki powrózka nasiennego i niektóre przyczyny zaburzeń wzwodu;
• ocena krążenia łożyskowego oraz przepływu krwi w pępowinie i tętnicach płodu – umożliwia to wykrycie niebezpiecznych patologii ciąży;
• wykrywanie nieprawidłowych przetok naczyniowych – ale też wskazywanie optymalnych miejsc planowego tworzenia przetok u cierpiących na niewydolność nerek pacjentów, którzy wymagają dializowania (przetoka to w dużym uproszczeniu połączenie żyły z tętnicą);
• kwalifikacja do zabiegu chirurgicznego w obrębie naczyń krwionośnych – a także późniejsza ocena jego skuteczności (np. po wszczepieniu by-passów lub stentów naczyniowych czy po tzw. endarterektomii, czyli operacyjnym usunięciu blaszek miażdżycowych);
• mapowanie sieci naczyń krwionośnych przed niektórymi operacjami innego typu – m. in. po to, aby ich później przypadkiem nie uszkodzić;
• ocena ukrwienia narządów, w tym po transplantacji.

Dzięki ultrasonografii dopplerowskiej można na wczesnym etapie wykryć nawet drobne problemy dotyczące żył i tętnic, w porę zapobiegając ich poważnym konsekwencjom, takim jak zatorowość płucna, zawał serca czy udar mózgu. Warto natomiast zaznaczyć, że unaczynienie tego ostatniego organu pozostaje dla USG Doppler niedostępne, jako że ultradźwięki nie przenikają przez kości. A mózg wszak otoczony jest czaszką, dlatego gdy zachodzi potrzeba zbadania naczyń krwionośnych w jego obrębie, wykonuje się angiografię głowy metodą rezonansu magnetycznego.

Zalety USG Doppler

Angiografia, czyli obrazowanie żył i tętnic, może zostać przeprowadzona także w innych obszarach, jak również w inny sposób, a mianowicie z wykorzystaniem promieniowania rentgenowskiego i specjalnej substancji zwanej kontrastem, która to promieniowanie pochłania. Wypełnione nią naczynia stają się więc bardzo wyraźnie widoczne na prześwietleniach uzyskanych w drodze badania RTG lub tomografii komputerowej.

• skurcze nóg lub rąk, wraz z bólem, obrzękiem lub zasinieniem – oprócz powyższego badania w ich przypadku przeprowadzić można też USG Doppler żył kończyn górnych/dolnych, bo objawy te mogą sugerować zarówno miażdżycę, jak i zakrzepicę, tętniaki bądź żylaki (zob. USG Doppler żył kończyn dolnych – jak przebiega, jak się przygotować);t w ciąży i małych dzieci. Nic więc dziwnego, że ultrasonografia dopplerowska stanowi w diagnostyce problemów naczyniowych procedurę pierwszego wyboru i dopiero gdy nie pozwala uzyskać jednoznacznych odpowiedzi (np. w kwestii naczyń położonych bardzo głęboko), stosuje się bardziej zaawansowane metody.

Gdzie zrobić USG dopplerowskie i ile to kosztuje

Zwłaszcza że koszt USG Doppler jest znacznie niższy niż w przypadku rezonansu czy tomografii, a samo badanie – o wiele szerzej dostępne. Jeśli ma ono zostać opłacone ze środków NFZ, wykonuje się je na podstawie skierowania. To ostatnie nie jest już jednak wymagane w prywatnych placówkach. Listę tych, które mają ultrasonografię dopplerowską w swojej ofercie – wraz z podziałem na poszczególne miejscowości i możliwością rezerwacji dogodnego terminu – znajdziesz pod adresem: USG. Na stronie porównasz też od razu ceny USG Doppler, zaczynające się od 70 zł i sięgające ok. 330 zł. Różnią się one nie tylko w zależności od konkretnego ośrodka diagnostycznego, ale też od obszaru, który ma zostać zbadany.

Wskazania do ultrasonografii dopplerowskiej

Obszar ten definiuje się w oparciu o konkretne dolegliwości zgłaszane przez pacjenta. Mogą zaś nimi być chociażby:

• drętwienie lub sinienie dłoni – przeprowadza się wówczas USG Doppler tętnic podobojczykowych, ponieważ ich zwężenie może skutkować właśnie niedokrwieniem dłoni;
• specyficzne zmiany skórne, zaniki mięśniowe, tzw. chromanie przestankowe, czyli ból powodowany wysiłkiem i ustępujący po krótkim odpoczynku, sine, zdrętwiałe stopy lub dłonie – oraz inne objawy niedokrwienia, diagnozowanego w USG Doppler tętnic kończyn górnych/dolnych;
• skurcze nóg lub rąk, wraz z bólem, obrzękiem lub zasinieniem – oprócz powyższego badania w ich przypadku przeprowadzić można też USG Doppler żył kończyn górnych/dolnych, bo objawy te mogą sugerować zarówno miażdżycę, jak i zakrzepicę, tętniaki bądź żylaki (zob. USG Doppler żył kończyn dolnych – jak przebiega, jak się przygotować);
• symptomy neurologiczne wskazujące na niedokrwienie mózgu, pulsujące zmiany na szyi i słyszalne przez stetoskop szmery w tej okolicy – stosowaną wówczas odmianą badania jest USG Doppler tętnic szyjnych;
• nadciśnienie oporne na leki – USG Doppler tętnic nerkowych pozwala stwierdzić, czy przyczyną takiego stanu rzeczy jest ich zwężenie (np. miażdżycowe); USG Doppler nerek zleca się natomiast przy podejrzeniu tzw. przednerkowej niewydolności tego narządu, wynikającej z jego niedokrwienia;
• obecność wyczuwalnej w dotyku, pulsującej zmiany w jamie brzusznej – sugerująca tętniaka, co może potwierdzić USG Doppler aorty brzusznej.

To ostatnie badanie wykonuje się także w celu monitorowania tempa wzrostu tętniaka oraz oceny jego rozmiarów w ramach kwalifikacji do leczenia operacyjnego. Jest ono też jednym z badań przesiewowych, którym regularnie powinny poddawać się osoby po 65. roku życia, a nawet młodsze (już po pięćdziesiątce), jeżeli są palaczami, chorują na nadciśnienie lub gdy miały w rodzinie kogoś, u kogo stwierdzono tętniaka aorty. Palenie papierosów, obciążenie miażdżycą, cukrzycą, nadciśnieniem czy wysokim poziomem cholesterolu to czynniki skłaniające do zgłaszania się profilaktycznie na USG Doppler również w innych wariantach. W których dokładnie? Na to pytanie najlepiej odpowie lekarz po przeprowadzeniu szczegółowego wywiadu z pacjentem.

Rodzaje USG Doppler

Zarówno od wskazań do badania, jak i od objętego nim obszaru zależy ponadto technika, jaką trzeba zastosować u danej osoby. Do wyboru są zaś zasadniczo cztery opcje.

USG Doppler z użyciem fali ciągłej. Najmniej skomplikowana metoda, w której głowica aparatu nieustannie emituje ultradźwięki i zbiera ich odbite echa. Badanie można wykonać nawet przenośnym ultrasonografem, a wyniki uzyskuje się bardzo szybko. Nie są one jednak tak precyzyjne jak w przypadku pozostałych odmian USG Doppler – wystarczają jedynie do obserwacji zmian natężenia przepływu krwi przez wybrany obszar, nie pozwalają natomiast badać poszczególnych naczyń. Technikę tę wykorzystuje się np. do określania tętna płodu czy do analizy przepływu krwi przez zastawki.

USG Duplex Doppler umożliwia jednoczesne dokonanie oceny przepływu i zobrazowanie okolicznych tkanek, co ułatwia z kolei zlokalizowanie konkretnych naczyń. To ostatnie jest jeszcze prostsze przy zastąpieniu fali ciągłej falą pulsacyjną, którą można skierować na wybraną głębokość (w przeciwieństwie do fali ciągłej nie nadaje się ona jednak do badania przepływu krwi o dużych prędkościach). Duplex Doppler stosuje się np. do wizualizacji układu żylnego i jego niedrożności, a także w diagnostyce niewydolności zastawkowej.

USG Color Doppler. Badanie z użyciem fali pulsacyjnej, pozwalające zobrazować przepływ krwi w konkretnych naczyniach oraz określić jego kierunek i prędkość. Na monitorze ultrasonografu krew płynąca w kierunku głowicy wyświetla się standardowo w kolorze czerwonym, a krew płynąca w przeciwną stronę – na niebiesko. Stopień jasności barw natomiast odzwierciedla prędkość krwi wyrażoną w metrach na sekundę. Technika ta uwidacznia nawet niewielkie naczynia krwionośne, dzięki czemu okazuje się bardzo przydatna m. in. w diagnostyce powikłań ciąży, szybko rosnących zmian nowotworowych czy podczas USG Doppler wątroby, kiedy to umożliwia wczesne rozpoznanie zmian w miąższu owego narządu.

USG Power Doppler. Nie pozwala określić kierunku przepływu krwi, ale za to przedstawia inne jego parametry w sytuacji, gdy odbierany sygnał jest słaby, bo np. naczynie jest małe lub głęboko umiejscowione. Metody tej używa się np. w USG tarczycy do stwierdzania wzmożonego przepływu krwi przez gruczoł, mogącego świadczyć o chorobie zapalnej.

Jak przebiega badanie dopplerowskie

Z punktu widzenia pacjenta powyższe warianty USG Doppler nie różnią się od siebie. Badanie każdorazowo polega na odsłonięciu wybranej części ciała i wodzeniu bezpośrednio po skórze głowicą ultrasonografu. Lekarz smaruje ją wcześniej specjalnym żelem, który jednocześnie ułatwia przenikanie fal ultradźwiękowych i przesuwanie głowicy (wskutek zmniejszenia tarcia).

Jej delikatne dociskanie może wywołać pewien dyskomfort, jeśli w badanej okolicy występują już dolegliwości bólowe. W przeciwnym razie USG Doppler jest jednak procedurą zupełnie bezbolesną, trwa zaś od kilku minut do mniej więcej pół godziny. Dokładny czas zależy przede wszystkim od tego, który obszar ma zostać jej poddany. Uwarunkowana tym jest też przyjmowana przez pacjenta pozycja – zwykle leżąca, choć np. USG Doppler kończyn dolnych wykonuje się z reguły na stojąco.

Ultrasonografia dopplerowska, inaczej niż klasyczne USG, przebiega w towarzyszeniu „efektów dźwiękowych”. Podczas badania mianowicie słychać jednostajny szum, którego barwa czy nasilenie mogą ulegać zmianie, gdy np. krew płynąca w badanym naczyniu natrafia na przeszkodę. Stanowi on więc dla lekarza źródło informacji tak samo jak wyświetlany na monitorze ultrasonografu obraz. W oparciu o obydwa te elementy specjalista już w trakcie badania może ocenić stan żył lub tętnic, dlatego wyniki USG Doppler są gotowe praktycznie od ręki. Wymagają tylko sporządzenia krótkiego opisu, do którego czasem dołącza się wykres lub wydruk z ultrasonografu.

Jak się przygotować do USG Doppler

Warto nadmienić, że palenie papierosów, otyłość, nieregularna praca serca, obecność gazów w przewodzie pokarmowym lub usytuowanie kości w badanym obszarze rodzą ryzyko, iż owe wyniki ulegną zafałszowaniu lub będą mniej dokładne. Ryzyko to można poniekąd ograniczyć, w odpowiedni sposób przygotowując się do ultrasonografii dopplerowskiej, zwłaszcza przeprowadzanej w obrębie korpusu. Obowiązują wówczas zalecenia takie jak w przypadku USG jamy brzusznej, czyli:

• stawienie się na USG Doppler na czczo, tj. minimum 6 godzin po ostatnim posiłku;
• na dzień przed badaniem – dieta lekkostrawna i niewzdymająca (a więc z wyłączeniem m. in. nabiału i produktów bogatych w błonnik) oraz stosowanie dostępnych bez recepty środków przeciw wzdęciom;
• w dniu badania – powstrzymanie się od picia napojów słodzonych i gazowanych (najlepiej pić tylko wodę), a także od żucia gumy.

Niektórzy specjaliści sugerują ponadto, by co najmniej na dobę przed badaniem nie pić kawy i nie palić papierosów, ponieważ ta pierwsza podnosi ciśnienie, a nikotyna z kolei obkurcza naczynia krwionośne. Odstawienie przyjmowanych regularnie leków nie jest konieczne, chyba że lekarz zdecyduje inaczej.

Uwaga: USG Doppler trzeba przełożyć, jeśli w badanym obszarze doszło do złamania kości, oparzenia lub uszkodzenia skóry, jako że przesuwanie po niej głowicy ultrasonografu mogłoby być wówczas bolesne lub prowadzić do rozwoju infekcji. Są to praktycznie jedyne przeciwwskazania do ultrasonografii dopplerowskiej.

Gdy badanie ma zostać przeprowadzone w okolicach szyi, dobrym pomysłem jest niezakładanie w danym dniu dużych ilości biżuterii, którą do USG trzeba będzie zdjąć. W szybkim i sprawnym odsłonięciu wybranego obszaru – niezależnie już od tego, jaki konkretnie to obszar – pomoże też włożenie w dniu badania odpowiednio wygodnego stroju. Oprócz tego należy zabrać ze sobą wyniki poprzednich badań, zarówno obrazowych, jak i laboratoryjnych związanych ze wskazaniami do przeprowadzenia USG Doppler. Ułatwi to prawidłową interpretację informacji uzyskanych w drodze bieżącego badania.